Hiện tượng thiên văn đáng chú ý nhất sẽ diễn ra vào ngày 26 tháng 12 này. Tại Việt Nam, người yêu thích thiên văn có thể quan sát được nhật thực một phần vào trưa ngày thứ năm, 26/12. Đây cũng là nhật thực đầu tiên có thể quan sát tại Việt Nam kể từ tháng 3 năm 2016.
Nhật thực là gì?
Như chúng ta đều biết, Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời trong khi Mặt Trăng chuyển động quanh Trái Đất. Mỗi chu kỳ của mình, Mặt Trăng đi vào vị trí nằm giữa Trái Đất và Mặt Trời một lần. Tuy nhiên, vì hai quỹ đạo lệch nhau khoảng 5 độ nên không phải lần nào Mặt Trăng cũng đi cắt qua đường nối Trái Đất và Mặt Trời. Nói cách khác, nhiều lần Mặt Trăng đi vào giữa (thời điểm "Trăng mới" (New Moon), đêm không Trăng) mới có một lần ba thiên thể (Mặt Trời - Mặt Trăng - Trái Đất) thẳng hàng.
Khi ba thiên thể thẳng hàng với Mặt Trăng nằm ở giữa, nó che khuất Mặt Trời khiến người quan sát từ Trái Đất thấy một phần hoặc toàn bộ Mặt Trời bị tối đen lại. Điều thú vị là, vì Mặt Trăng có đường kính nhỏ hơn khoảng 400 lần so với Mặt Trời và khoảng cách từ nó đến Trái Đất cũng nhỏ hơn khoảng 400 lần so với khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trời, nên Mặt Trăng có thể che vừa khít đĩa sáng Mặt Trời. Sự tình cờ này của tự nhiên đã mang tới may mắn cho loài người khi có những cơ hội chiêm ngưỡng nhật thực toàn phần. Tuy vậy, nhật thực toàn phần thường diễn ra trong một phạm vi nhỏ, vì bóng của Mặt Trăng in xuống Trái Đất chỉ tạo thành một vết rất nhỏ và lướt đi rất nhanh. Những khu vực lân cận còn lại có thể quan sát nhật thực một phần. Hai lần Nhật thực toàn phần liên tiếp xảy ra tại cùng một vị trí thường cách nhau khá lâu.
Nhờ nhật thực, một phần lớn ánh sáng của Mặt Trời chiếu trực tiếp tới vị trí của người quan sát trên Trái Đất bị che khuất. Đó là cơ hội để các nhà khoa học quan sát được ánh sáng từ các sao hoặc thiên hà ở xa phía sau Mặt Trời, nhờ đó mà từ năm 1919, lần đầu tiên một dự đoán của thuyết tương đối rộng của Albert Einstein đã được kiểm chứng: Ánh sáng từ các thiên thể ở xa bị bẻ cong khi đi qua gần rìa của Mặt Trời do trường hấp dẫn của Mặt Trời gây ra.
Có hai dạng nhật thực cơ bản là nhật thực toàn phần (toàn bộ Mặt Trời bị che khuất) và nhật thực một phần (chỉ một phần bị che khuất). Ngoài ra có một nhật thực hiếm xảy ra hơn là nhật thực hình khuyên, toàn bộ Mặt Trăng đi vào khu vực đĩa sáng của Mặt Trời nhưng do sai lệch về khoảng cách nên nó không che hết Mặt Trời mà để lộ ra một vành sáng như một chiếc khuyên.
Các dạng nhật thực.
Nhật thực diễn ra ngày 26/12/2019 là nhật thực hình khuyên. Tuy nhiên tại Việt Nam, chúng ta sẽ chỉ quan sát được nhật thực một phần.
Quan sát nhật thực một phần ngày 26/12
Nhật thực hình khuyên lần này có thể được quan sát tại một dài dọc theo các quốc gia gồm: A-rập Saudi, Qatar, Các tiểu vương quốc A-rập thống nhất (UAE), Oman, Ấn Độ, Sri Lanka, Malaysia, Indonesia, Singapore, Bắc Mariana và Guam. Rất tiếc rằng Việt Nam không nằm trong dải này, dù vậy chúng ta vẫn quan sát được nhật thực dưới dạng một phần.
Vì nằm ở phía Bắc của khu vực quan sát được nhật thực hình khuyên, nên người quan sát ở khu vực phía Nam của chúng ta sẽ quan sát được nhật thực một phần với độ che phủ lớn hơn so với khu vực phía Bắc. Chẳng hạn, ở TP. Hồ Chí Minh, độ che phủ cực đại sẽ là trên 50%, còn ở Hà Nội, độ che phủ chỉ khoảng 30%.
Dưới đây là lịch trình diễn ra nhật thực tại hai thành phố tiêu biểu của Việt Nam là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.
Để quan sát nhật thực, về mặt không gian bạn chỉ cần một bầu trời quang mây và góc nhìn đủ để nhìn thấy Mặt Trời, tức là dễ dàng hơn nhiều so với khi quan sát những hiện tượng như mưa sao băng hay theo dõi các hành tinh qua kính thiên văn.
Dù vậy, để quan sát nhật thực một cách an toàn nhất, không gây hại cho đôi mắt của mình, bạn nên chuẩn bị cho mình như thiết bị phù hợp: kính lọc sáng dành cho mắt, lớp lọc chuyên dụng dành cho kính thiên văn (nếu quan sát bằng kính thiên văn).
Hãy đọc bài sau để nắm rõ hơn về các phương pháp an toàn trong quan sát nhật thực: Cách an toàn để quan sát nhật thực.
Đặng Vũ Tuấn Sơn
- Chủ tịch VACA -
