partial solar eclipse

Trưa mai, 20/4, một số khu vực ở phía Nam của Việt Nam sẽ quan sát được một giai đoạn ngắn của nhật thực một phần với tỷ lệ che phủ thấp.

 

Nhật thực là gì?

Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời trong khi Mặt Trăng chuyển động quanh Trái Đất. Mỗi chu kỳ của mình, Mặt Trăng đi vào vị trí nằm giữa Trái Đất và Mặt Trời một lần. Tuy nhiên, vì hai quỹ đạo lệch nhau khoảng 5 độ nên không phải lần nào Mặt Trăng cũng đi cắt qua đường nối Trái Đất và Mặt Trời. Nói cách khác, nhiều lần Mặt Trăng đi vào giữa (thời điểm "Trăng mới" (New Moon), đêm không Trăng) mới có một lần ba thiên thể (Mặt Trời - Mặt Trăng - Trái Đất) thẳng hàng.

Khi ba thiên thể thẳng hàng với Mặt Trăng nằm ở giữa, nó che khuất Mặt Trời khiến người quan sát từ Trái Đất thấy một phần hoặc toàn bộ Mặt Trời bị tối đen lại. Điều thú vị là, vì Mặt Trăng có đường kính nhỏ hơn khoảng 400 lần so với Mặt Trời và khoảng cách từ nó đến Trái Đất cũng nhỏ hơn khoảng 400 lần so với khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trời, nên Mặt Trăng có thể che vừa khít đĩa sáng Mặt Trời. Sự tình cờ này của tự nhiên đã mang tới may mắn cho loài người khi có những cơ hội chiêm ngưỡng nhật thực toàn phần. Tuy vậy, nhật thực toàn phần thường diễn ra trong một phạm vi nhỏ, vì bóng của Mặt Trăng in xuống Trái Đất chỉ tạo thành một vết rất nhỏ và lướt đi rất nhanh. Những khu vực lân cận còn lại có thể quan sát nhật thực một phần. Hai lần Nhật thực toàn phần liên tiếp xảy ra tại cùng một vị trí thường cách nhau khá lâu.

Nhờ nhật thực, một phần lớn ánh sáng của Mặt Trời chiếu trực tiếp tới vị trí của người quan sát trên Trái Đất bị che khuất. Đó là cơ hội để các nhà khoa học quan sát được ánh sáng từ các sao hoặc thiên hà ở xa phía sau Mặt Trời, nhờ đó mà từ năm 1919, lần đầu tiên một dự đoán của thuyết tương đối rộng của Albert Einstein đã được kiểm chứng: Ánh sáng từ các thiên thể ở xa bị bẻ cong khi đi qua gần rìa của Mặt Trời do trường hấp dẫn của Mặt Trời gây ra.

Có hai dạng nhật thực cơ bản là nhật thực toàn phần (toàn bộ Mặt Trời bị che khuất) và nhật thực một phần (chỉ một phần bị che khuất). Ngoài ra có một nhật thực hiếm xảy ra hơn là nhật thực hình khuyên, toàn bộ Mặt Trăng đi vào khu vực đĩa sáng của Mặt Trời nhưng do sai lệch về khoảng cách nên nó không che hết Mặt Trời mà để lộ ra một vành sáng như một chiếc khuyên.

 

Nhật thực ngày 20 tháng 4 năm nay là nhật thực một phần.

Hiện tượng nhật thực lần này chỉ có thể được quan sát tại một khu vực rất nhỏ gồm một phần nhỏ của Đông Nam Á và Tây Bắc Australia. Tại Việt Nam, chỉ một số tỉnh thành thuộc khu vực phía Nam có thể quan sát được, với tỷ lệ che phủ khá thấp.

Cụ thể, người quan sát tại TP. Hồ Chí Minh sẽ quan sát được hiện tượng này từ 10h36 tới 12h06 trưa ngày mai, với cực đại là 11h20 khi tỷ lệ che phủ đạt cao nhất là 12,8% (tức là chỉ 12,8% đĩa sáng Mặt Trời bị che khuất bởi Mặt Trăng).

 

Bản đồ của Timeanddate.com về các khu vực có thể quan sát nhật thực. Bạn có thể thấy chỉ khu vực phía Nam của Việt Nam có thể theo dõi hiện tượng này.

 

Để quan sát nhật thực, về mặt không gian bạn chỉ cần một bầu trời quang mây và góc nhìn đủ để nhìn thấy Mặt Trời, tức là dễ dàng hơn nhiều so với khi quan sát những hiện tượng như mưa sao băng hay theo dõi các hành tinh qua kính thiên văn.

Dù vậy, để quan sát nhật thực một cách an toàn nhất, không gây hại cho đôi mắt của mình, bạn nên chuẩn bị cho mình như thiết bị phù hợp: kính lọc sáng dành cho mắt, lớp lọc chuyên dụng dành cho kính thiên văn (nếu quan sát bằng kính thiên văn).

Hãy đọc bài sau để nắm rõ hơn về các phương pháp an toàn trong quan sát nhật thực: Cách an toàn để quan sát nhật thực.

Nhật thực là hiện tượng hiếm đối với người quan sát ở Việt Nam. Trong khi người quan sát ở các địa phương phía Nam (chẳng hạn như TP. Hồ Chí Minh) sẽ có cơ hội quan sát được 2 lần nhật thực tương tự trong thập kỷ này vào các năm 2026 và 2029; thì với khu vực phía Bắc (chẳng hạn như Hà Nội) có thể nói rằng sẽ không có nhật thực nào khác trong thập kỷ này bởi hai lần nhật thực vào tháng 7 năm 2028 và tháng 1 năm 2030 sẽ có độ che phủ rất không đáng kể. Nhật thực đáng chú ý tiếp theo với người ở Hà Nội và các tỉnh thành ở khu vực phía Bắc sẽ diễn ra vào tháng 5 năm 2031 - tức là 8 năm nữa.

VACA