Các bài mới nhất

Trifid Nebula
01 Tháng 7, 2025

Tinh vân rực rỡ trong hình ảnh của Đài quan sát Vera C. Rubin

by R.T
Vùng tạo sao ngoạn mục này là một trong những hình ảnh đầu tiên từ Đài quan sát Vera C. Rubin mới tại Chile.
TWA 7
26/06/2025

Ngoại hành tinh đầu tiên được kính James Webb trực tiếp phát hiện

by R.T
Kính thiên văn không gian James Webb đã phát hiện ngoại hành tinh đầu tiên của mình - các nhà thiên văn cho biết hôm thứ Tư vừa qua - khi chụp được hình ảnh trực tiếp hiếm hoi của một thế giới tương đối nhỏ nằm trong “sân sau” thiên hà của Trái Đất.
planet forming disk
25/06/2025

Rượu trên đĩa tiền hành tinh có thể giúp lý giải nguồn gốc của sự sống

by Lyr
Tổ hợp kính thiên văn đo bước sóng milimet/hạ-milimet Atacama (viết tắt là ALMA) đã phát hiện các đồng vị của methanol xung quanh một ngôi sao gần Trái Đất, điều này có thể giúp lý giải vì sao các thành phần cần thiết cho sự sống lại tồn tại trên hành tinh của chúng ta.
Rubin 1st image
25/06/2025

6 kỳ quan ẩn náu trong bức ảnh đầu tiên của đài quan sát Vera C. Rubin

by R.T
Đài quan sát Vera C. Rubin vừa công bố hình ảnh đầu tiên, trong đó bao gồm một khung cảnh "choáng ngợp" với 10 triệu thiên hà trong và xung quanh Cụm thiên hà Virgo. Dưới đây là sáu hình ảnh ngoạn mục ẩn giấu trong bức ảnh lớn đến mức khó tin này.

Tin tức

Rubin 1st image

6 kỳ quan ẩn náu trong bức ảnh đầu tiên của đài quan sát Vera C. Rubin

by R.T
Đài quan sát Vera C. Rubin vừa công bố hình ảnh đầu tiên, trong đó bao gồm một khung cảnh "choáng ngợp" với 10 triệu thiên hà trong và xung quanh Cụm thiên hà Virgo. Dưới đây là sáu hình ảnh ngoạn mục ẩn giấu trong bức ảnh lớn đến mức khó tin này.
2024 YR4

Các vệ tinh nhân tạo đứng trước nguy cơ hư hại nếu một tiểu hành tinh lớn va chạm với Mặt Trăng

Nếu một tiểu hành tinh khổng lồ va chạm với Mặt Trăng vào năm 2032, vụ nổ dữ dội đó sẽ làm bắn tung các mảnh vỡ hướng về Trái Đất, đe dọa các vệ tinh và tạo ra một trận mưa sao băng ngoạn mục, các…
Planet Nine

Hành tinh thứ Chín có thể sắp được tìm ra

Trong những năm qua, các nhà thiên văn học đã tìm kiếm một hành tinh thứ chín bí ẩn đang ẩn mình trong vùng tối tăm ở rìa ngoài của Hệ Mặt Trời. Giờ đây, một nhóm các nhà nghiên cứu đã tiếp cận câu…

Kiến thức

Rocket disasters

Thảm họa ở các sân bay không gian và bài học của lịch sử

Trong lịch sử hàng không không gian của nhân loại, thảm họa tàu con thoi Challenger của NASA năm 1986 thường được nhắc tới như sự kiện thảm khốc nhất khi mà 7 phi hành gia bỏ mạng ngay khi con tàu…

Hoạt động

Kids

Khám phá và trải nghiệm thế giới của thiên văn học, mang lại niềm vui và tri thức cho các bạn nhỏ

by Lyr
Bắt đầu học tập từ cuối tháng 5, hai lớp đầu tiên trong chương trình trải nghiệm và khám phá thiên văn hè 2025 do VACA tổ chức tại Hà Nội cho các bạn nhỏ đã đi diễn ra một cách vui tươi, sinh động và đầy tri thức ngay từ những buổi học đầu tiên. Chương trình đã nhận được phản hồi tích cực từ sớm của các phụ huynh có con em tham gia lớp học.
23 years VACA

Gặp mặt người yêu khoa học trong ngày kỷ niệm thành lập VACA

Sáng Chủ nhật vừa qua, nhiều người yêu khoa học đã tới gặp gỡ và thảo luận về nhiều đề tài trong thiên văn học nói riêng và khoa học nói chung, ở buổi gặp mặt nhân dịp kỷ niệm 23 năm thành lập VACA.
22 năm VACA

22 năm VACA: Từ tính thực tiễn trong cuộc sống tới chính tương lai của Thiên văn học

Sáng ngày 31 tháng 3 năm 2024, nhiều người yêu khoa học đã tới tham dự sự kiện "Thiên văn học trong sự phát triển và tương lai nhân loại" do Hội Thiên văn và Vũ trụ học Việt Nam (VACA) tổ chức với sự…

Bài viết, Ý kiến

Rocket launching

Cuộc đua không gian thứ hai liệu sắp bắt đầu? Hay còn gì thú vị hơn thế?

by Đặng Vũ Tuấn Sơn
Khi mà có những chuyển biến song song cả trong tình hình chính trị thế giới và trong sự phát triển của nhiều công nghệ có liên quan, liệu rằng một cuộc đua không gian thứ hai có sắp bắt đầu?
ufo

Niềm tin vào việc người ngoài hành tinh ghé thăm Trái Đất đang lan rộng mất kiểm soát và đó là điều nguy hiểm

Ý tưởng rằng người ngoài hành tinh có thể đã đến thăm Trái Đất ngày càng trở nên phổ biến. Khoảng 1/5 người dân ở Anh tin rằng Trái Đất đã được người ngoài hành tinh ghé thăm, và khoảng 7% cho rằng…
choices

Tự do ý chí có tồn tại? Cơ học lượng tử có quyết định tương lai của bạn?

Vào buổi sáng ngày 28 tháng 6 năm 1914, một sinh viên người Serbia gốc Bosnia tên là Gavrilo Princip đứng bên ngoài cửa hàng đồ ăn của Moritz Schiller gần Cầu Latin ở Sarajevo. Vào khoảng sau 10h45…

Tài liệu, Tiện ích

21st century Astronomy

Thiên văn học thế kỷ 21: Hai thập kỷ đã qua, một tương lai phía trước

by VACA
Cuốn sách này là một tài liệu mang lại cho độc giả cái nhìn xuyên suốt về toàn bộ những giai đoạn phát triển của khoa học vũ trụ tính từ đầu thế kỷ cho tới nay. Cũng qua đó, người yêu khoa học cũng sẽ có một cái nhìn thoáng qua về những kỳ vọng của tương lai thông qua những phân tích chi tiết về viễn cảnh của những lĩnh vực mũi nhọn trong nghiên cứu vũ trụ,…
Từ điển Thiên văn học và Vật lý thiên văn

[Ebook] Từ điển Thiên văn học và Vật lý thiên văn

Từ điển Thiên văn học và Vật lý thiên văn là cuốn sách có lượng tri thức toàn diện nhất từng được biên soạn bởi VACA. Sách được thực hiện dưới dạng từ điển tra cứu theo mục từ, với tổng số gần 2.000…
Death of the Milky Way

[Video] Cái chết của Milky Way

Thiên hà của chúng ta đã ra đời từ rất lâu, là nơi chứa toàn bộ Hệ Mặt Trời cùng ít nhất là hơn 100 tỷ ngôi sao khác. Nhưng nó không phải là vĩnh cửu. Milky Way đang chết. Trong tập phim này, bạn sẽ…

Giải trí

Ballack-Wenger

5 ngôi sao bóng đá đã được đặt tên cho các tiểu hành tinh

by VACA
Các tiểu hành tinh có rất nhiều trong Hệ Mặt Trời. Chúng là những tảng đá có thể có kích thước chỉ vài hay vài chục mét cho tới hàng kilomet. Vì số lượng của chúng rất lớn (hàng trăm nghìn đã được biết tới), việc đặt tên cũng trở nên rất phong phú, mà không ít trong số đó là tên của những người cụ thể. Bên cạnh tên các nhà khoa học, kỹ sư, những người liên…
goose

Bái báo Alpha-Beta-Gamma, và trò đùa của George Gamow

Việc tên những người ... không liên quan đôi khi xuất hiện trong những công bố khoa học chính thống (tức là họ không tham gia gì cả, đôi khi thậm chí có khi còn không hiểu chính nghiên cứu mà mình có…
panspermia

Ý tưởng kỳ lạ về việc COVID-19 có nguồn gốc từ ngoài không gian

Nếu có gì đó mang chút màu sắc khôi hài ở đại dịch COVID-19 đã làm cả thế giới mệt mỏi và lo lắng suốt năm 2020, thì có lẽ đó là hàng loạt những giả thuyết kỳ quái về nguồn gốc của nó. Tuy nhiên,…
Antimatter

Sự ra đời của vật lý học tương đối của Einstein đã cho chúng ta hiểu hơn về vật chất xung quanh, về tính chất sóng của hạt và tính chất hạt trong mỗi sóng. Nó cũng là cơ sở để phát hiện ra một dạng vật chất đặc biệt, liên quan nhưng trái ngược và đối xứng với tất cả những dạng vật chất hàng ngày chúng ta có thể cảm biết : phản vật chất.

Lịch sử

 -Trên cơ sở lý thuyết tương đối, lần đầu tiên phản vật chất và các hạt của nó (phản hạt) được dự đoán bởi nhà vật lý lý thuyết Paul Dirac (1902-1984, Đồng giải Nobel vật lý năm 1933 với Erwin Schrödinger về lý thuyết nguyên tử).

-Đến năm 1932, phản hạt đầu tiên được phát hiện bởi Carl David Anderson (1905-1991), đó là một phản hạt của hạt electron với cùng khối lượng và giá trị điện tích, nhưng điện tích của hạt này trái dấu với electron, nó mang điện tích dương. Hạt này được đặt tên là positron, phát hiện đã mang lại giải Nobel Vật lý năm 1936 cho Anderson.

-Năm 1955, Emilio Segrè và Owen Chamberlain sử dụng một máy gia tốc tại đại học Berkeley phát hiện ra loại phản hạt thứ hai, hạt antiproton (phản hạt của proton), hạt này mang điện tích âm (trong khi proton mang điện tích dương) (sau này người ta biết rằng proton tạo thành từ các quark và do đó các antiproton tất nhiên phải tạo thành từ antiquark/phản quark), giải Nobel năm 1959 được trao cho hai nhà khoa học nêu trên vì phát hiện này.

Năm 1956, antineutron (phản hạt của neutron) được phát hiện bởi Bruce Cork khi quan sát sự va chạm của các proton tại phòng thí nghiệm Lawrence Berkeley

-Sau khi phát hiện ra đủ phản hạt của 3 loại hạt cấu tạo nên một nguyên tử của vật chất thông thường, câu hỏi đặt ra là liệu các hạt này có thể kế hợp với nhau như hạt thường không. Câu trả lời có vào năm 1965 với việc phát hiện ra antinuclei (phản hạt nhân), sự kết hợp giữa một antiproton và một antineutron đã tạo ra một antideuteron )phản hạt của hạt deuteri - hydro nặng)

-Năm 1995, đáp án cuối cùng cho bài toàn về sự tồn tại của phản vật chất hoàn chỉnh như đối với vật chất thông thường được giải đáp khi người ta tạo ra được antiatom (phản nguyên tử) của nguyên tử hydro bằng sự kết hợp của positron và antiproton.


(Nguyên tử Hydro và phản hạt của nó)

Tính đối xứng

Lý thuyết của Dirac dự đoán rằng tồn tại một tính đối xứng của hạt và phản hạt. Có nghĩa là: mỗi hạt bất kì sẽ luôn tồn tại một phản hạt của chính nó với cùng khối lượng và điện tích trái dấu. Khi có năng lượng đủ cao, hạt sẽ tự tạo ra phản hạt của mình. Khi hạt gặp phản hạt của chính mình, cả hai sẽ cùng tiêu hủy và trở về dưới dạng năng lượng. Nhiều bộ phim viễn tưởng đã từng làm ra những quả bom hay những cuộc tấn công của người hành tinh khác bằng phản hạt, sẽ là không thể chống lại vì những bức tường vật chất thông thường để chống bom sẽ cùng tan biến với phản vật chất khi gặp nhau. Tuy nhiên chúng ta có thể yên tâm vì viễn cảnh đó khó mà có thể xảy ra vì việc tạo ra vài chục hay vài trăm phản hạt hiện nay đã là rất khó khăn, không máy gia tốc nào có thể tạo ra dù chỉ một viên đạn bằng phản hạt. Còn nếu một người hành tinh nào đó sống tại nơi chỉ có toàn phản hạt thì khi đến tấn công Trái Đất, vấn đề của họ sẽ là vật chất của chúng ta lại chính là phản vật chất của họ.

 

Bất đối xứng từ Big Bang

Mô hình vũ trụ hiện đại với sự có mặt của phản vật chất cho rằng ở thời điểm vũ trụ sinh ra nhờ vụ nổ Big Bang, vật chất và phản vật chất cùng được sinh ra và ném đi xa. Tính đối xứng như nêu trên cho biết năng lượng cao, hạt có thể sinh ra phản hạt và tự hủy lẫn nhau. Như vậy trong lịch sử vũ trụ, các hạt và phản hạt khi có cơ hội tiếp xúc sẽ hủy lẫn nhau. Câu hỏi đặt ra là: như vậy phải có một sự bất đối xứng khi mà số lượng hạt chiếm ưu thế hơn hẳn số lượng phản hạt, vì nếu chúng bằng nhau thì chắc vũ trụ đã tự tiêu hủy rất nhanh.

Đến nay đây vẫn là một câu hỏi chưa được giải đáp của vật lý và thiên văn học. Có thể do các thăng giáng năng lượng ban đầu làm lượng hạt lớn hơn phản hạt, cũng có thể ở một phần vũ trụ chưa nhìn thấy lại là thế giới của phản hạt.

Có thể chúng ta nói rằng mình may mắn vì đã sinh ra trong 1 thế giới toàn hạt chứ không phải phản hạt, cũng không sai. Nhưng hãy lưu ý rằng từ "phản" (anti) ở đây mang ý nghĩa tương phản, đối xứng, có nghĩa nếu như bạn sinh ra trong thế giới đối xứng với thế giới hiện nay, thì khi đó các phản hạt lại là hạt của bạn và các hạt trong thế giới này mới được gọi là phản hạt.

 

Tháng 4 năm 2011

Đặng Vũ Tuấn Sơn

Vui lòng ghi rõ tên tác giả và nguồn thienvanvietnam.org khi bạn sử dụng bài viết này.

 

Đọc thêm:

Thế giới hạt cơ bản
Vật chất tối và năng lượng tối