Tối ngày 08 tháng 10 tới đây, Việt Nam cùng nhiều vùng khác trên thế giới sẽ có cơ hội quan sát hiện tượng nguyệt thực toàn phần. Đây cũng là hiện tượng thiên văn đáng chú ý nhất năm 2014. Vậy ở đâu, khi nào và làm thế nào để bạn costher quan sát hiện tượng này?
Nguyệt thực là gì?
Nguyệt thực là hiện tượng xảy ra do Mặt Trăng đi qua điểm giao nhau giữa quĩ đạo của nó quanh Trái Đất và quĩ đạo của Trái Đất quanh Mặt Trời ở phía đối diện với Mặt Trời. Khi đó, nó đi vào vùng bóng tối của Trái Đất và chỉ nhận được một phần rất nhỏ ánh sáng từ Mặt Trời.
Nguyệt thực có hình dạng ra sao?
Khác với Mặt Trời tối đen khi có nhật thực do thực chất khi đó chúng ta không hề nhìn thấy Mặt Trời mà nhìn thẳng vào vùng tối của Mặt Trăng, khi nguyệt thực diễn ra Mặt Trăng vẫn nhận được một phần ánh sáng của Mặt Trời nên nó trở nên tối và đỏ sẫm (đối với phần đi vào bóng tối hoàn toàn (umbral) - toàn phần hoặc một phần) hoặc đỏ nhạt (đối với phần đi vào vùng nửa tối (penumbral)).
Hình dạng của nguyệt thực qua các pha từ nửa tói tới một phần rồi toàn phần và ngược lại cho tới khi kết thúc
Hunter's Moon
Trong văn hóa của nhiều vùng ở phương Tây, lần Trăng rằm gần với thu phân nhất được gọi là Harvest Moon (Trăng của mùa thu hoạch, lưu ý là gần với ngày thu phân nhất nên khi qui đổi sang âm lịch của phương Đông nó có thể là rằm tháng 8 hoặc tháng 9). Lần Trăng rằm ngay sau Harvest Moon được gọi là Hunter's Moon (Trăng của thợ săn). Như vậy làn nguyệt thực tới đây chúng ta sắp chứng kiến trùng với Hunter's Moon. Dù vậy, đây chỉ là khía cạnh văn hóa xuất phát từ thói quen trồng trọt và săn bắn của người châu Âu trước đây, không ảnh hưởng gì đến việc quan sát hiện tượng này.
Blood Moon
Mặt Trăng máu (Blood Moon) là một thuật ngữ bạn có thể đã thấy lần đầu hồi thags 4 năm nay trên một số tờ báo khi có nguyệt thực xảy ra (nhưng ở Việt Nam không quan sát được) và gần lần nguyệt thực này nó lại xuất hiện. Nhiều báo chí và độc giả hiểu nhầm khi nghe cụm từ này và cho rằng tên gọi đó xuất phát từ màu đỏ của Mặt Trăng khi có nguyệt thực. Nhưng thực ra thì nguyệt thực bao giờ Mặt Trăng cũng đỏ như nhau cả, và thuật ngữ này không hề dùng để chỉ chung hiện tượng nguyệt thực.
Thuật ngữ "Mặt Trăng máu" xuất phát từ Thiên Chúa giáo cho biết đó là điềm báo của ngày tận thế. Tuy nhiên, như đã nói, Mặt Trăng thường xuyên có màu đỏ như máu vào mọi lần nguyệt thực, nên "điềm báo" này không có tác dụng trong nhận thức của nhân loại. Cho tới đầu thế kỉ 21, hai linh mục là John Hagee and Mark Biltz bắt đầu tuyên truyền rằng điềm báo thực sự xảy ra khi có một bộ bốn nguyệt thực toàn phần liên tiếp, mỗi lần cách nhau đúng 6 tuần trăng. Tuyên bố này của họ trùng với 4 nguyệt thực trong thời điểm này. Lần đầu đã diễn ra vào ngày 15 tháng 4 vừa qua. Hiện tượng chúng ta sắp quan sát là lần thứ hai trong bộ bốn này. Hai lần còn lại sẽ rơi vào các ngày 4 tháng 4 và 28 tháng 9 năm 2015 (trong đó ở Việt Nam sẽ quan sát được hiện tượng ngày 4 tháng 4).
Do ảnh hưởng của sự tuyên truyền này nên nhiều nơi trên thế giới đã dùng luôn thuật ngữ này để chỉ 4 lần nguyệt thực này. Trên thực tế, đây chỉ là một tên gọi vui, không hề có ý nghĩa nào về mặt quan sát, và các nhà khoa học thì dều biết nó càng không phải điềm báo nào cả.
Quan sát như thế nào?
Hiện tượng lần này diễn ra với vùng quan sát trải dài trên Thái Bình Dương. Do vậy chỉ có một phần Đông châu Á, Australia và một phần Tây của Bắc Mỹ quan sát được trọn vẹn. Việt Nam chúng ta nằm trong vùng quan sát được một phần khá lớn hiện tượng ở thời điểm Mặt Trăng mọc lên.
Dưới đây là lịch trình xảy ra hiện tượng ngày 08 tháng 10, giờ đã được chuyển sang giờ Việt Nam.
- Bắt đầu pha nửa tối: 15h15
- Bắt đầu pha một phần: 16h15
- Bắt đầu toàn phần: 17h25
- Cực đại: 17h54
- Kết thúc pha toàn phần: 18h24
- Kết thúc pha một phần: 19h34
- Kết thúc pha nửa tối (kết thúc hoàn toàn): 20h34
Tại Việt Nam, giờ Mặt Trăng mọc trong ngày này là 17h25, có nghĩa là giai đoạn trước giờ này chúng ta không thể theo dõi hiện tượng. Ngoài ra, việc quan sát Mặt Trăng ngay ở chân trời chỉ có thể thực hiện với người ở vùng ven biển. Như vậy, đối với đa số người sống tại Việt Nam, thời điểm bắt đầu quan sát được hiện tượng sẽ bắt đầu từ 17h45 hoặc 18h00 (khi đã diễn ra được một phàn pha toàn phần) và có thể quan sát toàn bộ cho tới khi nguyệt thực kết thúc.
Bạn hoàn toàn có thể dùng mắt thường quan sát hiện tượng mà không cần bất cứ thiết bị bảo vệ nào như đối với nhật thực. Dù vậy, sẽ rất thú vị nếu bạn có một chiếc kính thiên văn nhỏ hay ống nhòm, camera phân giải cao ...
Nếu trời không mưa hoặc mây mù dày đặc, đây chắc chắn sẽ là hiện tượng thiên văn thú vị nhất bạn có thể quan sát trong năm nay!
Đặng Vũ Tuấn Sơn
VACA
* Mọi hình ảnh chụp được về hiện tượng này, nếu bạn muốn chia sẻ xin vui lòng gửi về địa chỉ This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. . Khi gửi vui lòng cho biết tên người chụp và địa điểm bạn đã ghi hình để chúng tôi có thể đưa thông tin đầy đủ tới đông đảo người yêu thiên văn. Cám ơn!
