Chiều tối 08/11 này, người yêu thích thiên văn ở Việt Nam sẽ có thể quan sát nguyệt thực toàn phần. Đây là hiện tượng thiên văn đáng chú ý nhất trong năm nay.
Nguyệt thực là gì?
Đây là hiện tượng xảy ra khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng nằm thẳng hàng (hoặc gần như thẳng hàng) với Trái Đất nằm giữa. Vào thời điểm này, Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối phía sau Trái Đất và chỉ nhận được một phần ánh sáng từ Mặt Trời so với khi nó không đi vào khu vực này. Vì lý do này, một phần hoặc toàn bộ Mặt Trăng sẽ tối hơn bình thường và có màu đỏ thẫm.
Nguyệt thực là một hiện tượng không quá hiếm (gần như năm nào cũng có ít nhất một lần có nguyệt thực một phần, toàn phần hoặc nửa tối) và rất dễ quan sát ngay cả khi không có dụng cụ nào hỗ trợ. Mặc dù vậy, nó vẫn luôn là một hiện tượng quang học thú vị và thu hút được sự chú ý của nhiều người.
Riêng với lần nguyệt thực sẽ diễn ra vào tháng 11 năm nay, nhiều nơi ở Việt Nam sẽ theo dõi được một phần pha toàn phần của nguyệt thực. Do đó, đây thực sự là hiện tượng đáng chú ý, vì mặc dù nguyệt thực không hiếm, nhưng việc quan sát được pha toàn phần vẫn là một điều khá đặc biệt đối với người yêu thích thiên văn. Lần tiếp theo chúng ta có thể quan sát nguyệt thực toàn phần từ Việt Nam sẽ là tháng 9 năm 2025.
Độ che phủ và khả năng quan sát
Nguyệt thực diễn ra vào tháng này có tổng thời lượng từ khi bắt đầu cho tới khi kết thúc pha một phần kéo dài tới 3 giờ 40 phút, nếu tính cả pha nửa tối thì tổng thời lượng của hiện tượng lên tới gần 6 giờ. Trong đó, giai đoạn đáng chú ý nhất của hiện tượng là pha toàn phần kéo dài xấp xỉ 1 giờ 25 phút.
Với người quan sát tại Việt Nam, hiện tượng này diễn ra hơi sớm. Nó bắt đầu khi Mặt Trăng còn chưa mọc nên chúng ta sẽ bỏ lỡ giai đoạn đầu của nguyệt thực lần này. Mặc dù vậy, nếu có điều kiện quan sát đủ thuận lợi, người yêu thích thiên văn vẫn có thể theo dõi được nửa sau của pha toàn phần cũng như toàn bộ pha một phần và nửa tối sau đó.
Dưới đây là lịch trình chi tiết của hiện tượng, tính theo giờ Việt Nam ngày 08/11/2022 (theo Timeanddate.com).
- Nguyệt thực nửa tối bắt đầu: 15h02
- Nguyệt thực một phần bắt đầu: 16h09
- Nguyệt thực toàn phần bắt đầu: 17h16
- Nguyệt thực cực đại: 17h59
- Nguyệt thực toàn phần kết thúc: 18h41
- Nguyệt thực một phần kết thúc: 19h49
- Nguyệt thực nửa tối kết thúc: 20h56
Tại Hà Nội, Mặt Trăng mọc lúc 17h12 ngày hôm đó, còn ở TP. Hồ Chí Minh là 17h22 (các tỉnh và thành phố khác có dao động một vài phút).
Như vậy, về lý thuyết thì người ở Hà Nội có thể theo dõi toàn bộ pha toàn phần của nguyệt thực. Tuy nhiên khi đó nó mới bắt đầu xuất hiện ở chân trời nên về cơ bản là gần như không thể quan sát được. Thời điểm lý tưởng nhất để quan sát hiện tượng này đối với hầu hết các tỉnh/thành của Việt Nam là sau 17h40, khi Mặt Trăng đã không còn quá thấp. Như vậy, bạn có thể theo dõi được thời điểm nguyệt thực cực đại cũng như toàn bộ nửa sau của nó. Riêng đối với những người quan sát sống ở khu vực ven bờ biển phía Đông, Mặt Trăng mọc sớm hơn một chút và việc quan sát tới chân trời dễ dàng hơn nên có thể theo dõi nguyệt thực ngay từ thời điểm Mặt Trăng bắt đầu mọc.
Bản đồ các khu vực có thể quan sát (màu trắng) và không thể quan sát (màu đen). Nguồn: NASA.
Những lưu ý cần nhớ
Nguyệt thực hoàn toàn vô hại đối với mắt của bạn, do đó bạn có thể nhìn trực tiếp vào nó. Bạn cũng không cần phải có những dụng cụ chuyên dụng như kính thiên văn hay ống nhòm để quan sát hiện tượng này - mặc dù nếu có thì bạn sẽ có một cái nhìn thú vị hơn khá nhiều. Về cơ bản, có hai điều cần lưu ý đối với việc quan sát như sau:
1- Thời tiết luôn quan trọng. Nếu trời có mưa, giông hoặc mây mù thì bạn không thể quan sát hiện tượng. Do đó, bạn cần một bầu trời ít mây. Nói chung, chỉ cần bạn nhìn thấy Mặt Trăng và nó tiếp tục không lặn vào sau một đám mây nào đó thì tức là bạn quan sát được nguyệt thực.
2- Hãy chọn nơi quan sát sao cho bạn có thể nhìn bầu trời phía Đông với góc nhìn càng rộng càng tốt, tránh việc bị ánh sáng nhân tạo (đèn đường, đèn của các tòa nhà) chiếu thẳng vào mắt từ phía trên.
* Cuối cùng, một lưu ý về thuật ngữ: nguyệt thực là nguyệt thực, không phải "Trăng máu" (một cách gọi thiếu chính xác tương đối phổ biến vài năm gần đây). Đây cũng là hiện tượng quang học hết sức bình thường, không liên quan tới bất cứ yếu tố tâm linh hoặc tôn giáo nào.
