Năm 2020 hay 2021 là bắt đầu của một thập kỷ mới? Mặc dù hầu hết mọi người đã chào đón thập kỷ mới từ cuối năm 2019 và bỏ qua việc đó vào một năm sau đó, nhưng thực tế điều đó là không chính xác.
Vào thời điểm năm 2020 sắp tới, khắp mọi nơi người ta nói về việc chúng ta đang bước sang một thập kỷ mới. Tuy nhiên, việc chào đón thập kỷ mới đó về cơ bản là không diễn ra vào một năm sau, khi bước sang năm 2021.
Điều tương tự cũng diễn ra một cách khá rõ rệt vào trước đó hai thập kỷ. Người ta rất nóng lòng đón chào năm 2000 vì coi nó là năm khởi đầu của thập kỷ mới, thế kỷ mới, thiên niên kỷ mới. Tôi vẫn còn nhớ rằng gia đình của mình khi đó còn nhận được thiệp chúc mừng thiên niên kỷ mới vào những ngày gần cuối năm 1999. Năm 2001 được rất ít người nhìn nhận là năm đầu tiên của thiên niên kỷ.
Vậy năm nào mới là năm khởi đầu cho mỗi thập kỷ hay thế kỷ hoặc thiên niên kỷ? Để hiểu cho rõ, chúng ta cần có cái nhìn chính xác về toán học và lịch sử.
Số 0 có từ khi nào?
Mặc dù ngày nay, số 0 là thứ gì đó dường như hiển nhiên và người ta sử dụng nó ở khắp mọi nơi, nhưng trên thực tế con số này đã ra đời cách đây ... không hề lâu.
Các khảo cứu lịch sử cho biết số 0 đã ra đời ở Ấn Độ vào khoảng thế kỷ thứ 5 sau Công Nguyên (hoặc có thể sớm hơn một chút). Trên thực tế, theo thông tin từ Scientific American, con số này cũng đã được ám chỉ trong một số nền văn hóa từ nhiều thế kỷ trước đó, mà ghi nhận đầu tiên là từ văn hóa Lưỡng Hà vào năm thứ 3 trước Công Nguyên. Một số nghiên cứu cho thấy sự xuất hiện của con số này có thể còn sớm hơn nữa. Tuy nhiên, người Ấn Độ mới là những người đầu tiên sử dụng nó như một số đếm chính thức và đưa nó vào toán học.
Trước thời điểm nêu trên, trong toán học cũng như đời sống con người, về cơ bản thì không hề có con số nào là 0 cả. Khi người ta đếm cái gì đó, người ta đếm từ 1 (chẳng hạn như tuổi Âm lịch của bạn lớn hơn tuổi Dương lịch là vì khi bạn sinh ra người ta bắt đầu đếm là 1 tuổi thay vì từ 0 như cách tính tuổi Dương lịch hiện đại - lý do là ở chỗ đó chứ chẳng liên quan gì tới việc làm tròn 9 tháng trong bụng mẹ thành 1 năm như hầu hết người Việt Nam vẫn tưởng). Nếu không có gì thì chỉ đơn giản là không có gì, người ta không cần phải coi sự vắng mặt là một con số.
Khi số 0 được phát minh ra ở Ấn Độ, nó nhanh chóng đi vào toán học và đến ngày nay chúng ta đã mặc nhiên coi nó là một con số biểu thị sự vắng mặt của bất cứ thứ gì. Không có vệ tinh nào chuyển động quanh Sao Kim, người ta nói/viết rằng hành tinh đó có 0 vệ tinh; không có tiền trong tài khoản, số dư của bạn sẽ được báo là một số 0; ...
Ở đây, tôi cũng thấy cần nhấn mạnh rằng cái mà ta gọi là lịch sử của số 0 KHÔNG PHẢI lịch sử của sự vắng mặt thứ gì đó, mà là về cách mà con người nhận thức và gọi tên sự vắng mặt đó.
Có năm số 0 hay không?
Như thông tin trên, bạn có thể thấy rằng cách đây 2.000 năm, số 0 không hề tồn tại trong nhận thức của hầu hết nhân loại.
Vì lý do đó, năm được tính là năm đầu tiên sau Công Nguyên được đánh số là năm số '1' - thường được coi là năm ra đời của Chúa Jesus, mặc dù các khảo cứu sau đó chỉ ra rằng Jesus đã ra đời khoảng năm thứ 4 đến năm thứ 2 TCN.
Không hề có năm số 0!
Do đó, khác với dãy số nguyên mà bạn có lẽ đã được học từ chương trình toán phổ thông, trên trục thời gian qui ước của chúng ta thì sau năm '-1' là năm '1'.
Năm thứ 1 SCN cũng là năm đầu tiên của thế kỷ thứ nhất, thiên niên kỷ thứ nhất theo cách qui ước này. Vì vậy, năm cuối cùng của thế kỷ thứ nhất phải là năm 100 chứ không phải năm 99, vì một thế kỷ cần có đủ 100 năm. Tương tự như vậy năm cuối cùng của thiên niên kỷ thứ nhất là năm 1000 vì thiên niên kỷ cần có 1000 năm; năm cuối cùng của thiên niên kỷ thứ hai là năm 2000. Vậy thì, năm bắt đầu của thiên niên kỷ thứ ba là năm 2001 chứ không phải năm 2000. Năm 2001 cũng là năm bắt đầu của thế kỷ thứ 21 và thập kỷ đầu tiên của nó.
Với cách tính đó, thì năm 2020 là năm thứ 10 của thập kỷ thứ hai, thế kỷ 21. Như vậy, ,2020 là năm cuối cùng của thập kỷ, còn 2021 mới là năm đầu tiên của thập kỷ tiếp theo.
Ý nghĩa với xã hội
Tất nhiên, phân tích trên chỉ để chúng ta cùng nhìn nhận cho rõ vấn đề và hiểu hơn về lịch sử cũng như các qui ước về lịch. Việc coi năm nào là năm bắt đầu thập kỷ trên thực tế không quá quan trọng đối với đời sống và thậm chí với các qui ước hành chính thông thường. Bởi có sự thay đổi chữ số hàng chục, ngay cả trong những văn bản chính quy và giàu tính khoa học nhất, người ta vẫn hay dùng những cụm từ như là "thập kỷ 1980" hay "những năm 1990" để chỉ khoảng thời gian những năm tương ứng với một chữ số hàng chục nào đó.
Dù sao, việc làm rõ khái niệm cũng là cần thiết đối với nhận thức của mỗi người. Ngoài ra, trái với sự bi quan của nhiều người khi nhìn nhận rằng một thập kỷ mới đã bắt đầu thật tồi tệ vì đại dịch COVID, hãy nhớ rằng thực tế thì năm 2021 mới là khi một thập kỷ nữa bắt đầu, và chúng ta vẫn còn rất nhiều thứ để trông đợi trong thập kỷ này.
Tháng 12 năm 2020
Đặng Vũ Tuấn Sơn
(Bài viết được hiệu đính và bổ sung từ một bài tương tự từng được đăng trên Facebook page của cùng tác giả.)
