Đây là khoảng thời gian lý tưởng để bạn quan sát Sao Hỏa - hành tinh đỏ thu hút được rất nhiều sự chú ý của nhân loại trong nhiều năm qua. Nó đã tới gần Trái Đất nhất vào hôm mùng 6 tháng 10 vừa rồi và đang trên đường tới vị trí trực đối. Lần tiếp theo bạn thấy hành tinh này sáng như lúc này sẽ là tận năm 2035.
Sao Hỏa là hành tinh thứ tư của Hệ Mặt Trời. Mặc dù được gọi trong tiếng Việt (theo cách gọi ban đầu của người Trung Quốc) là "Hỏa" với ý nghĩa là "lửa" do màu đỏ của nó, nhưng thực tế thì hành tinh này lạnh hơn Trái Đất khá nhiều do ở xa Mặt Trời hơn. Mặc dù vậy, nó vẫn là hành tinh tiềm năng nhất để con người đặt chân tới trong tương lai.
Đọc thêm về các hành tinh của Hệ Mặt Trời.
Sự thay đổi độ sáng của Sao Hỏa
Như chúng ta biết, các hành tinh đều chuyển động quanh Mặt Trời theo những quỹ đạo có chu kỳ khác nhau, do đó có những thời điểm Trái Đất và một hành tinh nào đó nằm cùng một phía so với Mặt Trời, khi đó từ Trái Đất chúng ta thấy hành tinh đó sáng hơn bình so với khi nó ở một phía khác. Với một hành tinh ở xa Mặt Trời hơn Trái Đất, thời điểm nó sáng rõ nhất để bạn quan sát là khi nó ở vị trí trực đối, tức là khi mà Trái Đất nằm giữa Mặt Trời và hành tinh đó. Mặc dù vậy, sự biến đổi độ sáng do thay đổi vị trí đối với trường hợp của Sao Mộc không thực sự rõ nét, vì khoảng cách từ Trái Đất tới Sao Mộc có sự thay đổi không quá nhiều giữa các vị trí khác nhau (vì Sao Mộc nằm cách chúng ta khá xa), mặt khác Sao Mộc là hành tinh lớn nhất Hệ Mặt Trời nên việc bạn thấy nó sáng có một phần đáng kể là do kích thước thực sự của nó.
Trong khi đó, Sao Hỏa là một hành tinh nhỏ với đường kính chỉ hơn nửa đường kính Trái Đất. Việc bạn thấy Sao Hỏa sáng đơn giản là vì nó ở gần chúng ta. Nhưng khi hai hành tinh nằm ở hai phía khác nhau so với Mặt Trời thì sự khoảng cách có sự thay đổi khá lớn và nó mờ hơn nhiều so với khi ở vị trí trực đối.
Tất nhiên, việc Sao Hỏa tới vị trí trực đối xảy ra không hiếm (khoảng 2 năm một lần). Nhưng lại có những thời điểm sáng hơn những thời điểm khác là bởi quỹ đạo của các hành tinh không có dạng tròn mà có dạng elip. Do hai quỹ đạo đều là elip và mặt phẳng quỹ đạo không hoàn toàn trùng nhau nên tất nhiên phải có một điểm trên quỹ đạo Trái Đất và một điểm trên quỹ đạo Sao Hỏa nằm gần nhau nhất so với bất cứ vị trí nào khác. Những thời điểm cả hai hành tinh đều đi qua rất gần điểm gần nhất này cùng lúc, chúng sẽ tới đủ gần nhau để từ Trái Đất chúng ta thấy sự sáng lên rõ rệt của Sao Hỏa.
Vị trí của Sao Hỏa tối 13/10/2020. Hình ảnh chụp từ phần mềm Stellarium.
Tháng 10 năm 2020 là một thời điểm tuyệt vời để quan sát
Có thể bạn còn nhớ năm 2003. Mặc dù Sao Hỏa là một hành tinh ở khá gần Trái Đất và vẫn luôn là một điểm sáng đáng chú ý trên bầu trời, nhưng trong vòng vài tháng của năm đó, nó đã sáng hơn bất cứ lúc nào khác bạn từng nhìn thấy, sáng hơn bất cứ sao và hành tinh nào trên bầu trời đêm, chỉ trừ Sao Kim. Vào thời điểm 2003 đó, Sao Hỏa đã ở gần Trái Đất nhất kể từ khoảng 60.000 năm trước đó. Sự kiện đó đáng chú ý tới mức nhiều tờ báo rẻ tiền đã câu được rất nhiều lượt theo dõi bằng cách tung tin rằng Sao Hỏa sẽ sáng như Mặt Trăng vào tối ngày 27/8, thậm chí còn lặp lại vào nhiều năm sau đó (đọc bài: Thiên văn học và ... những trò đùa của thế kỷ 21). Tất nhiên, Sao Hỏa sáng như Mặt Trăng nếu có chăng sẽ chỉ vào một ngày tận thế xa xôi nào đó, dù vậy thì nó đã thực sự rất sáng vào năm 2003. Vào thời điểm gần Trái Đất nhất năm 2003, nó chỉ cách Trái Đất 55,76 triệu km. Lần tiếp theo bạn có cơ hội nhìn thấy hành tinh này sáng như năm 2003 trên bầu trời sẽ là năm 2287 - đấy là nếu như khi đó ... bạn còn sống.
Năm 2018, Sao Hỏa mờ hơn năm 2003 một chút, nhưng nó cũng đã rất sáng, có thể được coi là lần sáng thứ hai của hành tinh này trên bầu trời từ đầu thế kỷ tới nay. Khi đó, ở thời điểm áp sát nhất, nó cách chúng ta khoảng 57,59 triệu km.
Tháng 10 năm nay (2020) là lần sáng thứ ba mà bạn có thể thấy từ đầu thế kỷ tới nay. Nó sẽ mờ hơn năm 2018 một chút nhưng cũng rất đáng để theo dõi.
Ngày 06/10, hành tinh này đã tới vị trí gần Trái Đất nhất, với khoảng cách 62,07 triệu km. Tuy nhiên, thời điểm lý tưởng nhất để bạn quan sát hành tinh này thì là sau đó mấy ngày, vào tối 13/10 , khi Sao Hỏa tới vị trí trực đối - vị trí mà vùng được Mặt Trời chiếu sáng của nó hướng về Trái Đất nhiều nhất.
Vào tối 13 tháng 10 cũng những ngày lân cận, nếu thời tiết thuận lợi (không mây) và ở những nơi ít ô nhiễm ánh sáng, bạn sẽ dễ dàng nhận ra Sao Hỏa trên bầu trời phía Đông ngay từ đầu buổi tối. Nó là một điểm sáng rất đáng chú ý và hiện đang có vị trí ở chòm sao Pisces (hình trên).
Bằng mắt thường, bạn có thể thấy hành tinh này rất sáng và nổi bật. Nó sẽ càng đáng để theo dõi hơn nếu như có một chiếc kính thiên văn hoặc thậm chí chỉ một chiếc ống nhòm nhỏ. Bạn sẽ không thấy Hành tinh Đỏ rõ nét được như vậy cho tới tận năm 2035 (15 năm nữa).
Đừng quên rằng Sao Mộc và Sao Thổ vẫn có thể được nhìn thấy trên bầu trời phía Tây trước lúc nửa đêm trong những ngày này. Tuy không còn sáng như cách đây 2 tháng, nhưng chúng vẫn là những đối tượng đáng chú ý trên bầu trời.
