Thời gian những tháng cuối năm luôn được những người yêu thích bầu trời chú ý bởi nhiều trận mưa sao băng định kỳ diễn ra vào giai đoạn này. Trong tháng 10 này, hai trận mưa sao băng mà bạn có thể quan sát là Draconids và Orionids.
Mưa sao băng Draconids
Đây là một trận mưa sao băng loại nhỏ với mật độ thấp - thường chỉ 10 tới 15 sao băng mỗi giờ vào lúc cực điểm. Mặc dù vậy, nó cũng thường được chú ý bởi lý do chính là vì khu vực trung tâm của nó là chòm sao Draco (con rồng, một số tài liệu tiếng Việt dịch là "Thiên long") - một chòm sao nằm gần thiệc cực Bắc. Vì vị trí của chòm sao này, mưa sao băng Draconids có thể quan sát được gần như cả đêm, mặc dù sau nửa đêm vào thời gian này thì chòm sao đã lặn xuống phía dưới chân trời.
Thời điểm lý tưởng nhất để bạn quan sát hiện tượng này là tối ngày mùng 7 tháng 10 (có thể sang rạng sáng mùng 8 và cả tối mùng 8). Các sao băng sẽ tập trung chủ yếu ở khu vực cái đầu của con rồng Draco.
Bạn sẽ dễ dàng nhận ra chòm sao này khi trời đủ trong vì nó khá nổi bật ở bầu trời phía Bắc, đặc biệt là cái đầu do 4 ngôi sao khá sáng hợp thành (như hình dưới).
Ánh sáng từ Mặt Trăng sẽ cản trở phần nào việc quan sát khi tới gần đêm. Tuy nhiên, nếu có điều kiện quan sát đủ tốt (như nêu ở cuối bài), bạn vẫn có thể nhìn thấy một số sao băng của hiện tượng này, nhất là vào buổi tối - trước lúc nửa đêm.
Vị trí chòm sao Draco và mưa sao băng Draconids.
Mưa sao băng Orionids
Mưa sao băng Orionids là hiện tượng hệ quả của sao chổi nổi tiếng Halley. Đây là một sao chổi chu kỳ ngắn, hoàn thành một vòng quỹ đạo trong 76 năm và lần cuối cùng nó tiến tới cận điểm để chúng ta quan sát được là năm 1986. Những mảnh vụn mà sao chổi này để lại trong những lần ghé thăm của mình trở thành những dòng thiên thạch trải dài trong không gian. Những thiên thạch này lao vào khí quyển Trái Đất khi hành tinh của chúng ta đi qua khu vực quỹ đạo có dòng thiên thạch đó, tạo thành mưa sao băng Orionids.
Lần đầu tiên mưa sao băng này được quan sát và công bố là vào các năm 1839 và 1940 bởi nhà quan sát Edward C. Herrick. Lần đầu quan sát vào năm 1839 ông đã kết luận rằng trận mưa sao băng kéo dài từ mùng 8 tới 15 tháng 10. Lần quan sát năm 1840 ông đính chính rằng nó bắt đầu mùng 8 và kết thúc vào 25 tháng 10.
Trên thực tế, người đầu tiên quan sát chính xác trận mưa sao băng này là nhà thiên văn Herschel, ông đã quan sát được 14 sao băng của trận này xuất phát từ khu vực của chòm sao Orion vào ngày 18 tháng 10 năm 1864 và năm tiếp theo, ông đã kết luận cực điểm của nó chính là 20 tháng 10 (năm 1865). Khi đó Orionids đã là một trong số những trận mưa sao băng lớn nhất hàng năm có thể quan sát.
Hiện nay, mưa sao băng này thường kéo dài từ mùng 2 tháng 10 đến mùng 7 tháng 11 hàng năm mặc dù mật độ không còn nhiều như trong quá khứ, điều đó có nghĩa là ngay trong thời gian đầu và giữa tháng 10 nếu trời đẹp và có một chút may mắn bạn có thể sẽ thấy được một vài sao băng vào mỗi đêm. Tuy nhiên cực điểm thực sự của hiện tượng này chỉ diễn ra trong khoảng thời gian 21 tới 22 tháng này.
Cực điểm năm nay của Orionids sẽ diễn ra trong khoảng giữa hai ngày 21 và 22 tháng 10. Khoảng 22h30 (10h30 tối) những ngày này, chòm sao Orion bắt đầu xuất hiện trọn vẹn trên bầu trời phía Đông và bạn có thể quan sát thấy nó nếu như có góc nhìn thoáng về phía Đông. Mặc dù vậy, thời điểm hợp lý nhất để bạn bắt đầu quan sát hiện tượng này là sau nửa đêm, tức là rạng sáng ngày 21 và 22 tháng 10. Lúc này chòm sao Orion đã mọc đủ cao để bạn có thể dễ dàng xác định nó nếu trời không nhiều mây và nơi bạn quan sát không quá ô nhiễm. Tới khoảng 3h30-4h00 rạng sáng chòm sao này sẽ lên cao nhất và sau đó sẽ tiếp tục di chuyển về phía Tây. Khoảng thời gian bạn có thể quan sát mưa sao băng này là toàn bộ thời gian từ giữa đêm đến trước khi Mặt Trời mọc.
Mặt Trăng sẽ lặn sớm trong đêm cực điểm này. Vì vậy, nếu có một bầu trời đủ trong và điều kiện quan sát phù hợp, đây sẽ là thời điểm tuyệt vời để quan sát Orionids. Vào rạng sáng ngày 22/10, ở những khu vực lý tưởng nhất, Orionids có thể đạt từ 30 tới 40 sao băng mỗi giờ.
Bạn có thể xác định chòm sao Orion khá dễ dàng như hình ảnh sau. Nổi bật nhất của nó là ba ngôi sao thẳng hàng và cách đều nhau tạo thành cái thắt lưng của Orion, ngoài ra hai sao Rigel và Betelgeuse là hai sao rất sáng rất dễ để bạn xác định được. Khu vực trung tâm của mưa sao băng Orionids cũng đã được đánh dấu trong hình.
Vị trí chòm sao Orion và mưa sao băng Orionids (nửa đêm ngày 21-22 tháng 10).
Chuẩn bị tốt nhất cho việc quan sát
- Hãy chọn nơi có góc nhìn rộng, ít ô nhiễm và không có ánh đèn chiếu thẳng vào mắt (chẳng hạn nếu phía trên đầu bạn là một cột đèn thì khi ngẩng đầu lên bạn sẽ chỉ thấy ánh sáng của nó và không thấy sao nào cả. Ánh sáng mạnh từ các nhà cao tầng hay công trình xây dựng cũng vậy).
- Bạn cần đặc biệt theo dõi thời tiết trước khi quan sát bởi nếu có mây thì bạn sẽ không có cơ hội quan sát được sao băng. Để tự kiểm tra, ngoài việc xem dự báo thời tiết, vào đêm cực điểm bạn có thể tự kiểm tra bằng cách xác định hai chòm sao như hướng dẫn trên. Hãy nhìn lên bầu trời và tập trung quan sát khoảng 5 đến 10 phút để mắt của bạn quan với bóng tối. Khi đó nếu bạn thấy được chòm có chứa trận mưa sao băng (ở đây là Draco và Orion) thì tức là bạn có cơ hội thấy được sao băng, nếu không thì khả năng có thể quan sát sao băng của bạn khá thấp. Ngoài ra, nếu bạn thấy rõ mây che phủ thì tốt nhất nên từ bỏ ý định đợi sao băng.
- Hiện tượng này có thể quan sát tại bất cứ đâu trên thế giới, không riêng tại Việt Nam hay bất cứ tỉnh thành nào. Bạn không cần bất cứ dụng cụ hỗ trợ nào mà chỉ cần một góc nhìn tốt và nếu có thể nên chuẩn bị một chiếc ghế dài để ngả lưng - như vậy bạn có thể luôn hướng mắt lên bầu trời, vì quan sát mưa sao băng đòi hỏi một chút kiên nhẫn.
- Cuối cùng, đừng quên chú ý bảo vệ sức khoẻ và an toàn cá nhân của bạn khi ở ngoài trời vào ban đêm.
VACA
