Rạng sáng ngày 17 tháng 7 năm nay (2019) theo giờ Việt Nam, nguyệt thực một phần sẽ diễn ra và người yêu thích thiên văn sẽ có nhiều cơ hội quan sát hiện tượng này. Đây là một trong những hiện tượng thiên văn đáng chú ý nhất của năm 2019.
Nguyệt thực là gì?
Đây là hiện tượng xảy ra khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng nằm thẳng hàng (hoặc gần như thẳng hàng) với Trái Đất nằm giữa. Vào thời điểm này, Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối phía sau Trái Đất và chỉ nhận được một phần ánh sáng từ Mặt Trời so với khi nó không đi vào khu vực này. Vì lý do này, một phần hoặc toàn bộ Mặt Trăng sẽ tối hơn bình thường và có màu đỏ thẫm.
Nguyệt thực là một hiện tượng không quá hiếm (gần như năm nào cũng có ít nhất một lần có nguyệt thực một phần, toàn phần hoặc nửa tối) và rất dễ quan sát ngay cả khi không có dụng cụ nào hỗ trợ. Mặc dù vậy, nó vẫn luôn là một hiện tượng quang học thú vị và thu hút được sự chú ý của nhiều người.
Đọc chi tiết hơn trong bài: Nhật thực và nguyệt thực.
Nguyên lý của hiện tượng nguyệt thực.
Độ che phủ
Nguyệt thực sẽ diễn ra vào rạng sáng 17 tháng 7 tới đây là nguyệt thực một phần, với độ che phủ đường kính cực đại là 0,653 - có nghĩa là vào thời điểm cực đại của nguyệt thực, có tối đa là 65,3% đường kính của Mặt Trăng đi vào trong bóng tối của Trái Đất.
Lưu ý: chỉ số vừa nêu khác với tỷ lệ diện tích bị che phủ như một số tài liệu và nguồn tin khác ở Việt Nam thường nhầm lẫn.
Bạn có thể xem hình dưới đây của Timeanddate.com để ước chừng được mức độ che phủ cực đại của nguyệt thực lần này.
Quan sát như thế nào?
Theo tính toán chính xác, toàn bộ thời gian của nguyệt thực tính từ khi bắt đầu pha nửa tối (pha đầu tiên của nguyệt thực, Mặt Trăng chỉ có màu đỏ rất nhạt) cho tới khi hoàn toàn kết thúc là từ 01h43 đến 07h17 ngày 17 tháng 7 theo giờ Việt Nam (tức 18h43 ngày 16 đến 00h17 ngày 17 giờ UTC). Vào sáng 17 tháng này, Mặt Trăng sẽ lặn vào lúc 05h28, do đó trên thực tế thời gian quan sát lý tưởng nhất đối với người quan sát tại Việt Nam sẽ là từ trước 5h00 sáng hôm đó (sau 5h Mặt Trăng đã rất gần chân trời và khó quan sát).
Cụ thể:
- Nguyệt thực nửa tối bắt đầu: 01h43
- Nguyệt thực một phần bắt đầu: 03h01
- Nguyệt thực cực đại: 04h30
- Mặt Trăng lặn xuống dưới chân trời: 05h28 (không thể quan sát sau thời điểm này)
- Nguyệt thực một phần kết thúc: 05h59
- Nguyệt thực nửa tối kết thúc: 07h17
Trong hình ảnh dưới đây của NASA, bạn có thể thấy rằng những khu vực màu trắng hoàn toàn và được chú thích "All eclipse visible" là nơi mà người quan sát có thể theo dõi trọn vẹn hiện tượng. Trong khi đó, người quan sát đứng tại Việt Nam sẽ mất giai đoạn cuối của nguyệt thực. Mặc dù vậy, may mắn là chúng ta vẫn quan sát được thời điểm nguyệt thực cực đại.
Trong toàn bộ nguyệt thực, Mặt Trăng sẽ nằm ở bầu trời phía Tây và Tây Nam, ban đầu ở khá cao phía Tây Nam rồi thấp dần cho tới khi lặn xuống dưới chân trời phía Tây. Chỉ cần trời không mây, bạn sẽ dễ dàng xác định được nó và việc quan sát Mặt Trăng tất nhiên sẽ dễ dàng hơn nhiều so với tìm kiếm các sao băng.
Nguyệt thực hoàn toàn vô hại đối với mắt của bạn, do đó bạn có thể nhìn trực tiếp vào nó. Bạn cũng không cần phải có những dụng cụ chuyên dụng như kính thiên văn hay ống nhòm để quan sát hiện tượng này - mặc dù nếu có thì bạn sẽ có một cái nhìn thú vị hơn khá nhiều. Về cơ bản, có hai điều cần lưu ý đối với việc quan sát như sau:
1- Thời tiết luôn quan trọng. Nếu trời có mưa, giông hoặc mây mù thì bạn không thể quan sát hiện tượng. Do đó, bạn cần một bầu trời ít mây. Nói chung, chỉ cần bạn nhìn thấy Mặt Trăng và nó tiếp tục không lặn vào sau một đám mây nào đó thì tức là bạn quan sát được nguyệt thực.
2- Hãy chọn nơi quan sát sao cho bạn có thể nhìn bầu trời phía Tây và Tây Nam với góc nhìn càng rộng càng tốt, tránh việc bị ánh sáng nhân tạo (đèn đường, đèn của các tòa nhà) chiếu thẳng vào mắt từ phía trên. Và tất nhiên, đừng quên rằng nơi quan sát cũng cần bảo đảm an toàn cá nhân cho bạn khi ra ngoài vào thời điểm đó trong ngày.
Vì hiện tượng sẽ kéo dài, bạn có thể theo dõi toàn bộ nếu có thời gian, hoặc bỏ qua pha nửa tối nếu cảm thấy nó không đủ thú vị. Phần hấp dẫn nhất của nguyệt thực sẽ bắt đầu lúc 3h01, khi bước vào pha một phần.
* Cuối cùng, một lưu ý về thuật ngữ: nguyệt thực là nguyệt thực, không phải "Trăng máu" (một cách gọi thiếu chính xác tương đối phổ biến vài năm gần đây). Đây cũng là hiện tượng quang học hết sức bình thường, không liên quan tới bất cứ yếu tố tâm linh hoặc tôn giáo nào.
Đặng Vũ Tuấn Sơn
Chủ tịch VACA
