Những hiện tượng thiên văn nào có thể quan sát vào năm 2017? Sau đây là danh sách các hiện tượng hoặc sự kiện đáng lưu ý đối với người quan sát thiên văn tại Việt Nam cùng các lưu ý có liên quan.
Năm 2017, người yêu thích thiên văn vẫn có cơ hội quan sát các trận mưa sao băng định kỳ hàng năm, những yếu tố khác tác động đến từng mưa sao băng được nêu chi tiết phía dưới. Nguyệt thực một phần đầu tháng 8 sẽ là hiện tượng thiên văn đặc biệt nhất trong năm, trong khi đó mưa sao băng Geminids cuối tháng 12 sẽ có rất nhiều cơ hội quan sát so với Geminids 2016 vừa qua.
Trong năm 2017 này, có hai lần nhật thực, trong đó có một nhật thực toàn phần. Đáng tiếc cả hai nhật thực này đều không thể quan sát tại Việt Nam, do đó không được nêu trong bài viết này.
Các hiện tượng và sự kiện được nêu trong bài đều có thể quan sát trên toàn bộ lãnh thổ Việt Nam, với lưu ý cơ bản như bạn đọc có thể thấy ở dưới. Thông tin chi tiết về từng hiện tượng hoặc sự kiện sẽ được đưa tin riêng tại website của VACA vài ngày trước hiện tượng/sự kiện.
Các hiện tượng và sự kiện thiên văn có thể quan sát tại Việt Nam năm 2017
1- Đêm mùng 3, rạng sáng mùng 4 tháng 1: Mưa sao băng Quadrantids. Đây là mưa sao băng loại trung bình, gây ra bởi những mảnh vụn còn lại của sao chổi 2003 EH1. Nó được đặt tên theo chòm sao cổ Quadrans Muralis, hiện nay khu vực trung tâm của chòm sao này thuộc chòm sao Bootes. Năm 2017, nếu thời tiết thuận lợi, người quan sát sẽ có nhiều cơ hội theo dõi hiện tượng này do nó rơi vào đầu tháng, ít bị ảnh hưởng bởi ánh Trăng.
2- 12 tháng 1: Sao Kim nằm cao nhất trên chân trời phía Tây. Đây là thời điểm Sao Kim ở xa Mặt Trời nhất về phía Đông khi quan sát từ Trái Đất. Nó sẽ xuất hiện lúc chiều tối và có vị trí cao nhất có thể của nó so với chân trời phía Tây. Đây là thời điểm lý tưởng để quan sát hành tinh này bằng mắt thường cũng như qua các kính thiên văn. Hiển nhiên, việc quan sát vào những ngày lân cận cũng có kết quả không khác biệt đáng kể. Bạn có thể quan sát nó ngay sau khi Mặt Trời lặn.
Sao Kim nằm cao trên bầu trời phía Tây lúc chiều tối. Hình chụp từ Stellarium
3- 19 tháng 1: Sao Thuỷ nằm cao nhất trên chân trời phía Đông. Vào thời điểm này, khi quan sát từ Trái Đất, Sao Thuỷ có vị trí cách xa Mặt Trời nhất về phía Tây. Do đó nó sẽ đạt vị trí cao nhất có thể có trước khi Mặt Trời mọc. Bạn có thể quan sát nó vào rạng sáng các ngày lân cận 19/1 ngay trước khi Mặt Trời mọc bằng cách nhìn về bầu trời phía Đông.
4- 11 tháng 2: Nguyệt thực nửa tối. Về lý thuyết, người quan sát tại Việt Nam có thể quan sát một phần hiện tượng này. Tuy nhiên, trên thực tế nó chỉ bắt đầu xảy ra ở pha đầu tiên ngay trước khi Mặt Trăng lặn xuống dưới chân trời sáng sớm 11 tháng 2. Do đó người quan sát tại Việt Nam gần như không có hi vọng đáng kể về hiện tượng này. Bạn có thể quan sát trọn vẹn hiện tượng này nếu ở bờ Đông châu Mỹ, toàn bộ châu Âu, châu Phi hoặc Tây Á.
5- Mùng 1 tháng 4: Sao Thuỷ nằm cao nhất trên chân trời phía Tây. Do chu kỳ quỹ đạo ngắn, Sao Thuỷ dịch chuyển nhanh từ điểm cao nhất trên chân trời phía Đông ngày 19 tháng 1 sang phía đối diện. Bạn sẽ có thể quan sát hành tinh này một cách thuận lợi nhất vào chiều tối ngay sau khi Mặt Trời lặn.
6- Mùng 7 tháng 4: Sao Mộc tới vị trí trực đối. Hành tinh lớn nhất Hệ Mặt Trời này sẽ nằm ở vị trí trực đối so với Mặt Trời (Trái Đất nằm giữa), do đó nó sẽ đạt độ sáng cao nhất và là thời điểm lý tưởng nhất để quan sát từ Trái Đất. Với những người có kính thiên văn, đây là cơ hội tốt nhất trong năm để quan sát hành tinh này.
7- Đêm 22, rạng sáng 23 tháng 4: Mưa sao băng Lyrids. Đây là mưa sao băng loại trung bình, thậm chí nhỏ với mật độ chỉ khoảng 20 sao băng mỗi giờ vào lúc cực điểm. Năm nay, không bị cản trở bởi ánh Trăng nên những khu vực có thời tiết tốt và ít ô nhiễm sẽ khá thuận lợi để theo dõi.
8- Đêm mùng 6, rạng sáng mùng 7 tháng 5: Mưa sao băng Eta Aquarids. Mưa sao băng này được quan sát tốt nhất ở Nam Bán Cầu. Tại các vùng thuộc Bắc Bán Cầu như Việt Nam, mật độ cực điểm sẽ không vượt quá 30 sao băng mỗi giờ. Năm nay, Mặt Trăng sẽ gây ra cản trở đáng kể cho việc theo dõi hiện tượng này. Mặc dù vậy, nếu thời tiết cho phép, người quan sát kiên nhẫn vẫn có thể thấy một số sao băng của hiện tượng này tại khu vực chòm sao Aquarius.
9- 17 tháng 5: Sao Thuỷ trở lại vị trí cao nhất trên bầu trời phía Đông lúc rạng sáng.
10- Mùng 3 tháng 6: Sao Kim ở vị trí cao nhất trên bầu trời phía Đông lúc rạng sáng. Trong khoảng từ giữa tháng 5 đến giữa tháng 6, người quan sát có thể quan sát cùng lúc Sao Thuỷ và Sao Kim lúc rạng sáng trước khi Mặt Trời mọc với độ cao tương đối thuận lợi.
11- 15 tháng 6: Sao Thổ tới vị trí trực đối. Giống với Sao Mộc như nói trên, Sao Thổ vào thời điểm này sẽ ở vị trí lý tưởng nhất để được quan sát bằng mắt thường cũng như bằng kính thiên văn.
12- Đêm 28, rạng sáng 29 tháng 7: Mưa sao băng Delta Aquarids. Đây cũng là một mưa sao băng trung bình diễn ra ở khu vực chòm sao Aquarius. Mặc dù mật độ chỉ đạt khoảng 20 sao băng mỗi giờ lúc cực điểm, nhưng với sự vắng mặt của Mặt Trăng, người quan sát vẫn có thể theo dõi hiện tượng này nếu trời không mây.
13- 30 tháng 7: Sao Thuỷ trở lại vị trí cao nhất trên chân trời phía Tây lúc chiều tối.
14- Đêm mùng 7, rạng sáng mùng 8 tháng 8: Nguyệt thực một phần. Đây là hiện tượng thiên văn có thể coi là hấp dẫn nhất của năm 2017 đối với người quan sát tại Việt Nam. Chúng ta sẽ có thể quan sát trọn vẹn hiện tượng này.
Khu vực có màu trắng được chú thích "All Eclipse Visible" có thể quan sát toàn bộ nguyệt thực một phần. Việt Nam có nằm trong khu vực này. Nguồn: NASA.
15- Đêm 12 rạng sáng 13 tháng 8: Mưa sao băng Perseids. Mưa sao băng lớn có vùng trung tâm là chòm sao Perseus, gây ra bởi các mảnh vụn của sao chổi Swift-Tuttle. Mặc dù năm 2017, Perseids sẽ không có sự bùng nổ như trong năm 2016 nhưng đây vẫn mưa sao băng lớn của năm. Mặt Trăng sẽ làm giảm số lượng sao băng quan sát được, dù vậy đây vẫn là hiện tượng đáng chú ý nếu thời tiết cho phép.
16- Mùng 5 tháng 9: Sao Hải Vương tới vị trí trực đối. Hành tinh xa nhất được biết tới trong Hệ Mặt Trời sẽ tới vị trí thuận lợi nhất để quan sát từ Trái Đất. Tuy nhiên, nó chỉ có thể được quan sát qua các kính thiên văn, không thể quan sát bằng mắt thường.
17- 12 tháng 9: Sao Thuỷ trở lại vị trí cao nhất trên bầu trời phía Đông lúc rạng sáng.
18- Đêm mùng 7 tháng 10: Mưa sao băng Draconids. Đây là mưa sao băng nhỏ, diễn ra ở khu vực chòm sao Draco. Năm nay, với việc đêm cực điểm xảy ra rất gần ngày Trăng tròn (chỉ sau 2 ngày), không có cơ hội đáng kể để quan sát hiện tượng này.
19- 19 tháng 10: Sao Thiên Vương tới vị trí trực đối. Hành tinh lớn này sẽ ở vị trí thuận lợi nhất để quan sát. Bạn có thể thấy nó qua các kính thiên văn và ống nhòm nghiệp dư.
20- Đêm 21, rạng sáng 22 tháng 10: Mưa sao băng Orionids. Mưa sao băng này có mật độ trung bình, diễn ra ở khu vực chòm sao Orion. Nó gây ra bởi những mảnh vụn của sao chổi Halley. Năm 2017, Mặt Trăng sẽ lặn sớm vào đêm 21 tháng 10, do đó chỉ cần có sự ủng hộ của thời tiết, người quan sát sẽ hoàn toàn thuận lợi để theo dõi hiện tượng này.
21- Đêm mùng 4, rạng sáng mùng 5 tháng 11: Mưa sao băng Taurids. Đây là mưa sao băng nhỏ ở khu vực chòm sao Taurus. Mặt Trăng sẽ che khuất hầu hết sao băng, nên ngay cả ở những nơi có điều kiện thời tiết lý tưởng và không ô nhiễm thì người quan sát cũng chỉ có thể thấy được một vài sao băng sáng nhất.
22- 13 tháng 11: Sao Kim và Sao Mộc giao hội. Hai hành tinh sáng này sẽ ở rất gần nhau, gần như chạm vào nhau khi bạn quan sát từ Trái Đất. Hãy nhìn về bầu trời phía Đông lúc rạng sáng khi trời vẫn còn tối để thấy hai thiên thể này. Một chiếc kính thiên văn sẽ là công cụ tốt để hỗ trợ việc quan sát. Tuy nhiên ngay cả khi nhìn bằng mắt thường, bạn vẫn có thể thấy được độ sáng đặc biệt khi hai thiên thể sáng này ở ngay liền nhau.
Sao Kim và Sao Mộc giao hội có thể được quan sát ở gần chân trời ngay trước khi Mặt Trời mọc. Hình chụp từ Stellarium.
23- Đêm 17, rạng sáng 18 tháng 11: Mưa sao băng Leonids. Được gây ra bởi những mảnh vụn sót lại của sao chổi Tempel-Tuttle, đây là mưa sao băng loại trung bình với nhiều sao băng được coi là tương đối sáng. Nó khá đặc biệt ở chỗ trong một vài năm, nó trở thành bão sao băng với mật độ sao băng tăng rất cao. Tuy nhiên điều đó sẽ không có khả năng xảy ra trong năm 2017. Dù vậy, với việc không bị cản trở bởi ánh Trăng, Leonids 2017 vẫn là hiện tượng thiên văn đáng theo dõi nếu thời tiết cho phép.
24- 24 tháng 11: Sao Thuỷ trở lại vị trí cao nhất trên chân trời phía Tây lúc chiều tối.
25- Mùng 3 tháng 12: siêu Trăng duy nhất của năm 2017. Thực tế, Mặt Trăng chỉ lớn hơn và sáng hơn rất ít, do đó nó không thực sự đáng quan tâm.
26- Đêm 13, rạng sáng 14 tháng 12: Mưa sao băng Geminids. Mưa sao băng lớn nhất của năm, diễn ra trong khu vực chòm sao Gemini. Năm 2017, Mặt Trăng sẽ không gây cản trở nào cho việc quan sát hiện tượng này. Do đó khác với Geminids 2016 vừa qua, ở những nơi có điều kiện thời tiết tốt, Geminids sẽ là một hiện tượng đáng chú ý vào cuối năm,
27- Đêm 21, rạng sáng 22 tháng 12: Mưa sao băng Ursids. Đây là mưa sao băng nhỏ diễn ra trong khu vực chòm sao Ursa Minor. Mặt Trăng sẽ không gây ảnh hưởng gì cho việc quan sát. Tuy vậy trên thực tế mật độ sao băng của Ursids rất nhỏ nên chỉ đáng chú ý với người quan sát tại các khu vực có mức độ ô nhiễm rất thấp.
Đặng Vũ Tuấn Sơn
- Chủ tịch Hội thiên văn học trẻ Việt Nam (VACA) -
Bài viết có tham khảo thông tin tại Seasky và NASA
