Một trong những mưa sao băng lớn nhất của năm diễn ra trong tháng 12 và sẽ đạt cực điểm vào 13, 14 tháng này. Đây là một hiện tượng thiên văn hấp dẫn, mặc dù vậy, năm nay người quan sát sẽ gặp nhiều khó khăn do sự can thiệp của ánh Trăng.
Geminids năm nay
Khác với hầu hết các mưa sao băng định kỳ hàng năm khác có nguồn gốc là mảnh vụn của các sao chổi để lại khi đi qua quĩ đạo Trái Đất, Geminids được gây ra bởi các mảnh của một tiểu hành tinh tên là 3200 Phaethon - một thiên thể với đường kính khoảng 5km và có chu kỳ quĩ đạo quanh Mặt Trời là 1,4 năm.
Từ nhiều năm nay, Geminids luôn được coi là một trong hai mưa sao băng lớn nhất hàng năm cùng với Perseids (tháng 8). Năm nay, với sự bùng nổ mật độ của mưa sao băng Perseids hồi tháng 8, Geminids thực sự chỉ là mưa sao băng lớn thứ hai, nhưng mật độ vào lúc cực điểm vẫn có thể lên tới 120 sao băng mỗi giờ.
Mặc dù vậy, điều đáng tiếc là thời gian cực điểm của mưa sao băng này, ngày 13 và 14 tháng 12 này, trùng với thời gian Trăng tròn (giữa tháng âm lịch). Đây là bất lợi rất lớn vì ánh sáng của Mặt Trăng sẽ gây loá và che lấp một lượng lớn sao băng khiến cho số lượng thực tế người quan sát có thể nhìn thấy giảm đáng kể ngay cả khi có điều kiện thời tiết lý tưởng và gần như không có ô nhiễm khí quyển. Tất nhiên, điều đó không có nghĩa rằng đây là hiện tượng thiên văn không đáng chú ý.
Vị trí trên bầu trời
Hiện tượng này có trung tâm nằm ở khu vực chòm sao Gemini (ở Việt Nam thường dịch là Song Tử) - vì vậy có tên là Geminids. Đây là một chòm sao khá dễ nhận diện với hai sao rất sáng là Pollux và Castor như bạn có thể thấy trong hình dưới. Trong toàn bộ thời gian giữa tháng 12 này, chòm sao này luôn ở trên bầu trời mỗi đêm. Nó nằm ở hướng đông vào lúc trước nửa đêm, lên tới đỉnh đầu vào khoảng 1h sáng và sau đó đi dần về bầu trời phía Tây. Bạn cũng có thể dễ dàng nhận ra chòm sao này cũng như vị trí tâm điểm của mưa sao băng do những sao sáng rất gần nó: đáng chú ý nhất là lục giác mùa đông gồm Pollux, Capella, Aldebaran, Rigel, Sirius và Procyon; ngoài ra sao Betegeuse và ba ngôi sao thẳng hàng hợp thành thắt lưng của Orion cũng rất dễ nhận diện.
Thời điểm và lưu ý quan sát
Mưa sao băng Geminids kéo dài trong gần như toàn bộ tháng 12. Tuy nhiên thời điểm thực sự lý tưởng để quan sát nó là vào đêm gần cực điểm nhất. Đó là đêm 13, rạng sáng ngày 14 tháng này.
Tuy nhiên, vì Mặt Trăng gây tác động đáng kể đến việc quan sát mưa sao băng nên vị trí của Mặt Trăng cũng đáng để lưu ý. Vào đêm ngay trước cực điểm là đêm 12, rạng sáng 13, Mặt Trăng có vị trí cách xa chòm sao Gemini hơn, do đó tác động của nó tới việc quan sát là nhỏ hơn.
Vì lý do vừa nêu, đêm 12, rạng sáng 13 cũng là một đêm rất đáng để quan sát. Mặc dù vậy, đêm 13 và rạng sáng 14 mới thực sự là cực điểm của hiện tượng này.
Hình ảnh chụp mưa sao băng Geminids năm 2009 ở gần New York
Bạn không cần bất cứ dụng cụ nào để quan sát hiện tượng này. Hãy chọn cho mình góc nhìn rộng nhất có thể, ít ô nhiễm (gồm cả ô nhiễm khí quyển do khói bụi và ô nhiễm ánh sáng, nên hạn chế tối đa việc bị ánh sáng nhân tạo chiếu thẳng vào mắt). Tất nhiên, bạn sẽ cần chú ý tới thời tiết. Chỉ khi trời không mây hoặc rất ít mây, đủ để nhìn thấy những ngôi sao như bạn thấy ở hình trên, thì bạn mới có thể quan sát được sao băng.
Cuối cùng, hãy lưu ý bảo vệ sức khoẻ, an ninh cá nhân, chọn cho mình một tư thế thoải mái nhất để hướng cái nhìn lên bầu trời, và cố gắng kiên nhẫn!
Đặng Vũ Tuấn Sơn
Chủ tịch Hội thiên văn học trẻ Việt Nam (VACA)
