Một nhóm nghiên cứu gồm thành viên từ nhiều chuyên ngành, mà quan trọng nhất là một nhà vật lý thiên văn tại Jena, đã dựa vào những quan sát từ thời cổ đại để chứng minh rằng Betelgeuse - một sao khổng lồ đỏ sáng rực nằm ở phía trên bên trái của chòm sao Orion - từng có màu vàng cam vào khoảng 2000 năm trước.
Khi phản ứng nhiệt hạch ở trung tâm ngôi sao có thay đổi thì độ sáng, kích thước và màu sắc của nó cũng thay đổi theo. Từ những đặc điểm này, các nhà vật lý thiên văn có thể biết được những thông tin quan trọng như là tuổi cũng như khối lượng của một ngôi sao. Những ngôi sao có khối lượng lớn hơn Mặt Trời rất nhiều như thế này sẽ có màu xanh trắng hoặc là đỏ - sự chuyển đổi từ màu đỏ sang màu vàng cam diễn ra khá ngắn trong thang đo thời gian của thiên văn học.
Các nhà thiên văn học từ Đại học Friedrich Schiller tại Jena, Đức, cùng với những đồng nghiệp trong các lĩnh vực khác từ Mỹ và Italy, hiện đã thành công xác định được thời điểm và sự thay đổi về màu sắc ở một ngôi sao sáng rực. Từ những dữ liệu trong lịch sử, họ đã phát hiện ra rằng Betelgeuse - một ngôi sao khổng lồ đỏ vô cùng sáng nằm ở góc trên bên trái của chòm sao Orion - có màu vàng cam khoảng 2000 năm trước. Họ đã báo cáo kết luận này trong số ra tháng này của Monthly Notices of the Royal Astronomical Society (Báo cáo hàng tháng của Hiệp hội Thiên văn Hoàng gia - Anh).
Nguồn thông tin lịch sử từ khắp thế giới
Tư Mã Thiên, một nhà thiên văn học của triều đình Trung Quốc, vào khoảng năm 100 trước Công nguyên đã viết về màu sắc của những ngôi sao: sao Sirius màu trắng, sao Antares màu đỏ, sao Betelgeuse màu vàng, sao Bellatrix màu xanh lam (tất nhiên, trong tài liệu thời đó của Trung Quốc thì chúng có những cái tên khác). “Từ những thông tin này, có thể kết luận được rằng sao Betelgeuse tại thời điểm đó có màu sắc nằm giữa màu xanh trắng của sao Sirius, sao Bellatrix và màu đỏ của sao Antares,” Giáo sư Ralph Neuhäuser từ Đại học tại Jena cho biết.
Độc lập với quan sát trên, sau đó 100 năm, học giả Hyginus tại La Mã đã mô tả sao Betelgeuse có màu vàng cam giống Sao Thổ, qua đó chúng ta có thể xác định được màu sắc của sao Betelgeuse chính xác hơn.
Ngoài ra, vào thời cổ đại còn có những tác giả khác như là Ptolemy có chỉ ra rằng sao Betelgeuse vào thời điểm đó không nằm trong nhóm những ngôi sao màu đỏ và sáng như là sao Antares (trong chòm sao Scorpius) và sao Aldebaran (trong chòm sao Taurus).
Trong tiếng Hy Lạp, cái tên Antares có nghĩa là “giống Sao Hoả” về màu sắc. Từ hàng thiên niên kỷ trước, các nền văn hóa trên thế giới cũng có đề cập đến màu đỏ này, và cũng so sánh với Sao Hoả. “Từ những ghi chép của nhà thiên văn học người Đan Mạch Tycho Brahe, có thể kết luận được rằng vào thế kỷ 16, sao Betelgeuse có màu đỏ hơn sao Aldebaran,” Neuhäuser nói. Ngày nay, Betelgeuse được so sánh với Antares về độ sáng và màu sắc.
Sau 1,5 triệu năm, Betelgeuse sẽ phát nổ thành supernova
Nhà thiên văn học Ralph Neuhäuser tại Jena đã đưa các quan sát thiên thể trong lịch sử vào nghiên cứu vật lý thiên văn của ông trong suốt 10 năm qua. Lĩnh vực này được gọi là “Terra-Astronomy” (Địa thiên văn học). Ông làm việc cùng những đồng nghiệp ở các lĩnh vực về ngôn ngữ, lịch sử, triết học tự nhiên - trong đó có cả vợ của ông, Dagmar. “Việc nhìn ngược về quá khứ mang đến sự thôi thúc mạnh mẽ và cả những kết quả quan trọng. Có khá nhiều những vấn đề trong vật lý thiên văn khó có thể giải quyết được nếu không có những quan sát trong lịch sử.” Neuhäuser nói.
Những thông điệp từ lịch sử đó đã cho chúng ta biết được gì về Betelgeuse? “Thật sự, màu sắc của nó đã thay đổi từ màu vàng cam sang màu đỏ trong vòng 2 thiên niên kỷ, cùng với những tính toán lý thuyết, rằng khối lượng của nó gấp 14 lần so với Mặt Trời - khối lượng là thông số quan trọng trong việc xác định sự tiến triển của các ngôi sao,” Neuhäuser giải thích. “Betelgeuse hiện nay đã 14 triệu năm tuổi và đang ở trong giai đoạn muộn của quá trình tiến triển. Trong khoảng 1,5 triệu năm nữa, nó sẽ phát nổ thành supernova.”
Vũ Dũng
Theo Phys.org
