Những hiện tượng thiên văn nào sẽ đợi bạn trong năm 2025? Dưới đây là một danh sách ngắn về những hiện tượng mà bạn có thể quan sát từ Việt Nam.
03-04 tháng 01: Mưa sao băng Quadrantids
Đây là trận mưa sao băng loại trên trung bình, gây ra bởi những mảnh vụn còn lại của sao chổi 2003 EH1 - một sao chổi được phát hiện năm 2003, mặc dù hiện tượng này đã được quan sát từ rất nhiều năm trước đó. Nó được đặt tên theo chòm sao cổ Quadrans Muralis, hiện nay khu vực trung tâm của chòm sao này thuộc chòm sao Bootes. Thời điểm lý tưởng nhất để quan sát hiện tượng này là rạng sáng ngày mùng 4 tháng 1 (Dương lịch). Mặt Trăng sẽ không gây cản trở nào cho lần quan sát này, và vì thế ở những nơi trời trong và ít ô nhiễm, đây sẽ là thời điểm tuyệt vời để quan sát mưa sao băng đầu tiên của năm mới này.
10 tháng 01: Sao Kim đạt biên độ cực đại về phía Đông (của Mặt Trời)
Đây là thời điểm Sao Kim - hành tinh sáng nhất trên bầu trời đêm - nằm ở vị trí cách xa về phía Đông của Mặt Trời nhất khi nhìn từ Trái Đất, và như vậy đây là thời điểm lý tưởng nhất để bạn quan sát hành tinh này vào lúc chiều tối ở bầu trời phía Tây, sau khi Mặt Trời lặn. Trong văn hóa Việt Nam, Sao Kim xuất hiện ở phía Tây vào buổi chiều tối thường được gọi là Sao Hôm.
16 tháng 01: Sao Hỏa tới vị trí trực đối
Hành tinh Đỏ sẽ tới vị trí ở phía đối diện với Mặt Trời khi quan sát từ Trái Đất, cũng là vị trí mà nó ở gần Trái Đất nhất trong mỗi chu kỳ quỹ đạo - một sự kiện khoảng 2 năm mới xảy ra một lần. Đây là điều kiện tuyệt vời để quan sát Sao Hỏa, nhất là nếu như bạn có một chiếc kính thiên văn.
16 tháng 02: Sao Kim sáng nhất trong năm
Bản thân Sao Kim vốn là thiên thể sáng nhất trên bầu trời đêm nếu không tính Mặt Trăng. Tối 16 tháng 02 sẽ là thời điểm mà nó sáng nhất trong toàn bộ năm 2025. Nếu trời quang mây, bạn sẽ thấy nó là một điểm sáng nổi bật trên bầu trời phía Tây sau khi Mặt Trời lặn.
08 tháng 03: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Đông
Do có chu kỳ ngắn, Sao Thủy nhanh chóng đi sang phía bên kia của Mặt Trời theo góc nhìn của chúng ta. Lúc này, bạn sẽ thấy nó vào lúc chiều tối ở dưới thấp của bầu trời phía Tây, khi Mặt Trời bắt đầu lặn.
23/03: Vành đai của Sao Thổ hướng rìa của nó về phía Trái Đất
Đây là một thời điểm thý vị, khi mà nếu nhìn vào Sao Thổ qua kính thiên văn, bạn sẽ không thể nhìn thấy vành đai của nó như một đĩa dẹt, mà sẽ là một đoạn thẳng rất mỏng (tới mức khó mà nhìn thấy với những kính thiên văn nhỏ).
(14/03 có nguyệt thực và 29/03 có nhật thực nhưng ở Việt Nam không thể quan sát được).
21 tháng 04: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Tây
Hành tinh nhỏ nhất và gần Mặt Trời nhất sẽ ở vị trí cách xa Mặt Trời nhất khi nhìn từ Trái Đất, khiến nó dễ dàng được quan sát hơn do ít bị lóa bởi chính ánh sáng Mặt Trời. Vào lúc sáng sớm, bạn sẽ tìm thấy nó nằm khá thấp trên bầu trời phía Đông, trước khi Mặt Trời mọc.
22-23 tháng 04: Mưa sao băng Lyrids
Mưa sao băng loại trung bình này được gây ra bởi các mảnh vụn của sao chổi C/1861 G1 Thatcher. Thông thường, nó có thể cho phép bạn quan sát được trên 20 sao băng mỗi giờ vào lúc cực điểm. Năm nay, ánh Trăng sẽ cản trở đáng kể việc quan sát hiện tượng này. Chỉ ở những khu vực có điều kiện lý tưởng nhất bạn mới có thể nhìn thấy một số sao băng của nó. Do đó, khu vực thành thị hoặc những nơi ô nhiễm ánh sáng khác sẽ không phải những địa điểm mà bạn nên đặt nhiều kỳ vọng.
29/04: Sao Kim và Sao Thổ giao hội
Hai hành tinh tuyệt đẹp của Hệ Mặt Trời sẽ có vị trí biểu kiến rất gần nhau trên bầu trời vào lúc rạng sáng. Tất nhiên, bạn hoàn toàn có thể nhìn thấy chúng bằng mắt thường, nhưng một chiếc kính thiên văn nhỏ sẽ mang lại cái nhìn càng tuyệt hơn. Sao Hỏa và Sao Mộc cũng là những mục tiêu quan sát đáng chú ý vào buổi tối những ngày này.
06-07 tháng 05: Mưa sao băng Eta Aquarids
Đây là mưa sao băng loại trung bình, diễn ra ở khu vực chòm sao Aquarius. Năm 2025, cực điểm của hiện tượng rơi vào thời điểm mà Mặt Trăng sẽ không cản trở bạn. Vào nửa đêm mùng 6 - rạng sáng mùng 7 tháng 5, hãy tìm chòm sao Aquarius, với một bầu trời không quá ô nhiễm và ít mây, bạn sẽ theo dõi được hiện tượng này.
Một mưa sao băng rất nhỏ nữa cũng diễn ra lân cận thời điểm này là Eta Lyrids. Mặc dù vậy, nó không đáng chú ý vì lúc này còn chưa quan hẳn Eta Aquarids.
01 tháng 06: Sao Kim đạt biên độ cực đại về phía Tây
Hành tinh sáng nhất trên bầu trời đêm sẽ nằm xa nhất về phía Tây của Mặt Trời khi quan sát từ Trái Đất. Điều đó có nghĩa là nó sẽ mọc lên sớm hơn Mặt Trời khá nhiều và đó là thời điểm lý tưởng để bạn quan sát nó lúc rạng sáng ở bầu trời phía Đông. Trong văn hóa Việt Nam, Sao Kim xuất hiện ở phía Đông trước lúc bình minh thường được gọi là Sao Mai.
04 tháng 07: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Đông.
28-29 tháng 07: Mưa sao băng Delta Aquarids
Trận mưa sao băng loại trung bình (hoặc nhỏ) này thường diễn ra từ giữa tháng 7 cho tới tận quá nửa tháng 8 hàng năm. Dù vậy, nó chỉ thực sự đáng chú ý vào lúc cực điểm là tối 28 - rạng sáng 29 tháng 7. Trung tâm của hiện tượng này là chòm sao Aquarius. Mặt Trăng sẽ không gây cản trở cho việc quan sát này, và do đó bầu trời mùa hè có thể là điều kiện tuyệt vời cho việc tìm kiếm những sao băng của nó.
12-13 tháng 08: Mưa sao băng Perseids
Là hiện tượng gây ra bởi tàn dư của sao chổi Swift-Tuttle, Perseids là một trong những trận mưa sao băng đáng chú ý nhất hàng năm. Nó diễn ra từ giữa tháng 7 cho tới cuối tháng 8, với cực điểm rơi vào đêm 12 - rạng sáng 13 tháng 8. Mặt Trăng sẽ gây khó khăn trong đêm cực điểm này. Dù vậy, nếu trời đủ trong bạn vẫn sẽ thấy nhiều sao băng rất sáng, và đây vẫn là hiện tượng đáng chú ý của năm 2025. Hiện tượng này có khu vực trung tâm là chòm sao Perseus. Vào đêm cực điểm, với điều kiện quan sát lý tưởng, Perseids có thể đạt từ 60 tới 100 sao băng mỗi giờ.
19 tháng 08: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Tây.
07 tháng 09: Nguyệt thực toàn phần
Hiện tượng thiên văn đặc biệt đáng chú ý này sẽ diễn ra từ tối mùng 7 và kéo dài tới rạng sáng mùng 8 tháng 9. Toàn bộ Việt Nam cùng nhiều khu vực lân cận sẽ theo dõi được trọn vẹn hiện tượng này. Thông tin và hướng dẫn chi tiết hơn sẽ được VACA thông báo khi gần tới sự kiện.
21 tháng 09: Sao Thổ tới vị trí trực đối.
Đây là thời điểm đáng chú ý nhất hàng năm để bạn quan sát hành tinh này. Sao Thổ sẽ nằm đối diện với Mặt Trời qua Trái Đất, và vì thế đó là thời điểm nó nằm tương đối gần Trái Đất so với các điểm khác trên quỹ đạo của chúng ta, đồng thời phần được chiếu sáng của nó hướng về Trái Đất nhiều nhất. Với những ai có kính thiên văn, đây sẽ là cơ hội tốt nhất trong năm để quan sát hành tinh này cùng vành đai tuyệt đẹp của nó.
(Nhật thực một phần xảy ra vào 21 tháng 9 này, nhưng toàn bộ Bắc bán cầu - trong đó có Việt Nam - sẽ không thể theo dõi).
07 tháng 10: Mưa sao băng Draconids
Đây là một mưa sao băng nhỏ với mật độ ít khi quá 10 sao băng mỗi giờ. Nó có trung tâm là chòm sao Draco. Khác với các mưa sao băng khác, thời điểm tốt nhất để quan sát mưa sao băng Draconids không phải lúc rạng sáng mà vào buổi tối, khi bạn có thể nhìn thấy chòm sao Draco trên bầu trời phía Bắc. Trăng tròn sẽ cản trở việc quan sát và do đó hiện tượng này sẽ không thực sự đáng chú ý trong năm nay.
21-22 tháng 10: Mưa sao băng Orionids
Orionids vẫn luôn được coi là một trận mưa sao băng đáng chú ý hàng năm. Nó có khu vực trung tâm là chòm sao Orion - một chòm sao dễ nhất ra tới mức gần như bất cứ ai đều có thể tìm được nó khi trời quang mây nhờ ba ngôi sao thẳng hàng và cách đều nhau mà các nhà thiên văn gọi là "thắt lưng của Orion". Trong lần quan sát này, bạn sẽ có nhiều cơ hội nhìn thấy nhiều sao băng của Orionids nếu như thời tiết thuận lợi, do không bị cản trở bởi ánh Trăng.
30 tháng 10: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Đông.
17-18 tháng 11: Mưa sao băng Leonids
Trận mưa sao băng này xảy ra quanh khu vực của chòm sao Leo. Năm 2025, Leonids vẫn là một mưa sao băng loại trung bình với khoảng 30 sao băng mỗi giờ vào cực điểm. Mặt Trăng sẽ không cản trở đối với việc quan sát hiện tượng này. Tại những nơi trời trong, bạn sẽ có thể thấy được nhiều sao băng với một số trong đó có thể khá dài và sáng. Các sao băng có thể xuất hiện từ mọi hướng của bầu trời, nhưng tập trung nhiều nhất ở khu vực chòm sao Leo (Sư tử).
21 tháng 11: Sao Thiên Vương tới vị trí trực đối
Đây là thời điểm tuyệt vời nhất để bạn quan sát hành tinh này. Mặc dù về lý thuyết, nó có thể được nhìn thấy bằng mắt thường, nhưng nó sẽ chỉ là một chấm nhỏ mờ nhạt ngay cả ở những nơi có điều kiện quan sát lý tưởng nhất. Do đó, đây sẽ chỉ là sự kiện đáng chú ý với người quan sát được kính thiên văn hỗ trợ.
08 tháng 12: Sao Thủy đạt biên độ cực đại về phía Tây.
13-14 tháng 12: Mưa sao băng Geminids
Geminids được coi là trận mưa sao băng lớn nhất năm, với cực điểm có thể đạt từ 100 tới 120 sao băng mỗi giờ nếu trời trong. Hiện tượng này diễn ra trong suốt tháng 12, nhưng thời điểm thuận lợi nhất để quan sát sẽ là đêm 13 - rạng sáng 14. Trung tâm của nó là chòm sao Gemini. Mặt Trăng đang ở gần pha cuối của mình, nó sẽ mọc muộn và ảnh hưởng phần nào tới việc quan sát. Mặc dù vậy, đây vẫn là hiện tượng thiên văn đáng chú ý vào cuối năm đối với những nơi có thời tiết lý tưởng.
21-22 tháng 12: Mưa sao băng Ursids
Trận mưa sao băng nhỏ này có ku vực trung tâm là chòm sao Ursa Minor - chòm sao có chứa sao Polaris, ngôi sao định hướng cho phương Bắc (sao Bắc Cực). Mặc dù là mưa sao băng nhỏ, nhưng do không bị ánh Trăng cản trở, bạn sẽ có nhiều cơ hội quan sát một số sao băng của hiện tượng này.
---
Danh sách trên chỉ là một tổng kết ngắn. Độc giả đừng quên tiếp tục theo dõi các thông báo và hướng dẫn của VACA khi tới gần những hiện tượng đáng chú ý.
Những hiện tượng này cũng được liệt kê chi tiết trong lịch thiên văn để bàn của VACA. Độc giả có thể đăng ký mua cuốn lịch này (như hình dưới) trước dịp nghỉ Tết Âm lịch 2025 TẠI ĐÂY.
VACA
